Utrechtse onderzoekers trekken artikel terug

Utrechtse onderzoekers hebben uit eigen beweging een wetenschappelijk artikel teruggetrokken, na twijfels over de statistische onderbouwing. “Stapel is een wake-up call geweest.”

Afgelopen zomer begon de in 2011 gepromoveerde sociaal wetenschapper Akke Albada te twijfelen. Kloppen de berekeningen in mijn laatst gepubliceerde artikel wel? Is de conclusie - dat vrouwen die een informatieve website over borstkankererfelijkheidsonderzoek bezoeken na afloop van het eerste consult meer kennis en voor een deel ook minder angst hebben - wel voldoende onderbouwd?

Ze besloot haar twijfels te delen met haar coauteurs. Na doorrekening van de ruwe data bleken de conclusies in het artikel ongefundeerd. Eind oktober werd het artikel, gepubliceerd in het tijdschrift Breast Cancer Research, teruggetrokken. Iets dat opgepikt werd door het blog Retraction Watch.

Jozien Bensing, hoogleraar Klinische Psychologie en Gezondheidspsychologie aan de Universiteit Utrecht, is een van de coauteurs van het artikel, en promotor van Albada. In samenspraak met Albada en de andere coauteurs staat zij DUB te woord.

Waar is het fout gegaan?
“We hebben vooraf met de jonge onderzoekster afgesproken dat we de gegevens van alle vooraf geselecteerde proefpersonen zouden analyseren. Intention to treat heet die methode. Je analyseert bij die methode het gedrag van álle proefpersonen, ook zij die halverwege het proces zijn uitgevallen, en waarvan die gegevens dus niet compleet zijn. Dat is de gouden standaard in dit type onderzoek.”

“Er is een fout gemaakt omdat alleen gekeken is naar de data van de vrouwen die alle vragenlijsten hebben ingevuld. De data van de proefpersonen die om wat voor reden dan ook afhaakten, is buiten beschouwing gelaten. Daarmee overschat je de effecten van de het bezoek aan de website.”

Dus het bezoeken van de educatieve website voor borstkankererfelijkheidsonderzoek heeft helemaal niet het gewenste effect?
“Dat ook weer niet. De vrouwen die de site daadwerkelijk gebruikt hebben, hebben er baat bij. Vergeleken met de vrouwen in de controlegroep, die de website niet hebben gezien, hebben ze voorafgaand aan het consult meer kennis en minder informatiebehoefte en zijn ze assertiever in het eerste consult.”

“We kunnen alleen niet stellen dat iedereen er baat bij heeft. Van de vrouwen die om wat voor reden ook uit het onderzoek zijn weggevallen kunnen we niet zeggen dat dezelfde effecten optreden. Misschien dat iemand die meer gestresst of minder cognitief is, minder heeft aan een bezoek aan de website.”

Sinds de ontmaskering van Diederik Stapel wordt er volop gediscussieerd over het corrigerende vermogen van de wetenschap. Heeft dat een rol gespeeld bij de keuze om het artikel terug te trekken?
“Ja, de Stapel-affaire is een wake-up call voor alle onderzoekers geweest. Als Stapel niet was ontmaskerd, waren we wellicht niet op de gedachte gekomen om de data nog eens kritisch tegen het licht te houden. Je kijkt toch kritischer naar je eigen en andermans werk sinds Stapel.”

“De kans dat iemand ooit achter de fout in dit artikel was gekomen, is niet groot. De peer reviewers van het wetenschappelijke artikel hebben de fout niet opgemerkt. Dan hadden die alles moeten narekenen, en dat doen peer reviewers bijna nooit.”

“We realiseren dat terugtrekking kan leiden tot reputatieschade. Toch vonden we het niet goed om niks te doen. Je moet als onderzoekers je verantwoordelijkheid nemen als er iets is misgegaan. Je wilt voorkomen dat andere onderzoekers je gaan citeren, of verkeerde keuzes maken als gevolg van dit artikel.”

Heeft dit nog gevolgen voor de promotie van de jonge onderzoekster in kwestie?
“Dit was het zevende artikel van haar proefschrift. Meer dan strikt noodzakelijk. Een promovendus hoeft in vier jaar maar vijf artikelen te publiceren. We hebben voor de zekerheid wel de andere artikelen waarin effecten van de website worden beschreven naar een onafhankelijk statistisch expert gestuurd.”

“Als deze artikelen correct zijn, dan hoeft het volgens mij geen gevolgen voor haar proefschrift te hebben. Als er meer problemen gevonden worden - wat we overigens niet verwachten - dan moeten we het uiteraard heroverwegen. Wanneer we alle heranalyses hebben ontvangen zullen we een rapport opstellen en het met de direct betrokkenen bespreken”