Utrechtse promovendi moeten wetenschappelijke eed afleggen
Promovendi moeten een eed gaan afleggen en nieuwe medewerkers dienen een wetenschappelijke gedragscode te tekenen. De Universiteit Utrecht wil hiermee duidelijker het belang van wetenschappelijke integriteit onderstrepen.
Dit najaar zullen de eerste promovendi na hun verdediging een eed afleggen. De tekst die promovendi moeten uitspreken is nog onderwerp van discussie. Met de eed wil de Universiteit Utrecht promovendi wijzen op de persoonlijke verantwoordelijkheid die ze hebben om zuiver te handelen.
Al sinds de fraudezaak-Stapel wordt nagedacht over een een eed voor promovendi. Net als artsen, die bij het ontvangen van hun artsbevoegdheid de Eed van Hippocrates uitspreken, zouden promovendi publiekelijk moeten beloven dat ze zuiver wetenschappelijk handelen. Het zou een goed idee zijn als universiteiten zo'n verplichte ambtsbelofte zouden invoeren, schreef de commissie-Schuyt al in 2012. De eed zou dan wel slechts symbolisch zijn, het zou wel het belang van wetenschappelijke integriteit onderstrepen. Vorig jaar liet Bert van der Zwaan, de rector magnificus van de Universiteit Utrecht, al weten een eed te willen invoeren.
De Universiteit Utrecht is voor zover bekend de enige Nederlandse universiteit die promovendi een eed laat afleggen bij de buluitreiking. In Rotterdam moeten promovendi gedurende hun promotietraject verplicht deelnemen aan een cursus over wetenschappelijke integriteit en daarin beloven dat ze niet zullen frauderen.
Nieuw is ook een wetenschappelijke gedragscode die nieuwe medewerkers bij indiensttreding moeten ondertekenen. Deze Code Zorgvuldige en Integere Wetenschap (zie afbeelding rechts) is begin juli vastgesteld, en wordt later dit jaar van kracht voor nieuw personeel. In de gedragscode staat onder meer dat onderzoekers transparant moeten zijn over hun onderzoeksgegevens. Door hun aanstellingsbrief te ondertekenen, beloven nieuwe medewerkers zich hier aan te houden.
Schending van de gedragscode kan in het ultieme geval leiden tot ontslag, zegt rector Bert van der Zwaan in een interview met DUB. “Bij het tekenen van een dienstverband horen rechten en plichten. En als mensen betrapt worden op het schenden van die rechten en plichten, dan kunnen ze ontslagen worden. Je kan niet meer zegen: van die regels wist ik niet.”
De gedragscode roept ook op tot wat de rector eerder 'slow science' noemde. “Binnen de Universiteit Utrecht heerst een organisatiecultuur waarbij kwaliteit leidend is boven kwantiteit”, leest de eerste regel van de code. De universiteit belooft in het personeelbeleid meer te gaan letten op de kwaliteit van iemands werk, en minder op de lengte van iemands publicatielijst.
Studenten worden eveneens nadrukkelijker gewezen op het belang van zorgvuldige en integere wetenschap. Alle eerstejaars krijgen in september een checklist eerlijke wetenschap, in de vorm van een waaier zoals die al bij de faculteit Sociale Wetenschappen wordt uitgedeeld.
Het wetenschappelijke personeel zal gevraagd worden om meer transparantie te betrachten. Zo moeten onderzoekers meer openheid geven over nevenwerkzaamheden. Tot op heden hoefden alleen hoogleraren nevenfuncties te melden. Nu vraagt de universiteit ál het wetenschappelijk personeel om relevante functies te melden op zijn of haar profielpagina.
Welke nevenactiviteiten relevant zijn, is niet altijd even duidelijk. Daarom roept rector Bert van der Zwaan medewerkers op om vooral zelf goed na te denken waar mogelijk belangenverstrengeling optreedt. "Als je secretaris bent van de duivenvereniging dan is er echt niks aan de hand, totdat je als onderzoeker opeens gevraagd wordt om onderzoek te doen naar anabole steroïden in de duivensport. Dan heb je een mogelijk probleem.”
De universiteit wil ook dat wetenschappers transparanter zijn over hun onderzoeksdata. Faculteiten gaan steekproefsgewijs controles (audits) uitvoeren om te kijken of de voor artikelen gebruikte data wel goed opgeslagen zijn. Een dergelijke controle vond al een keer plaats bij Sociale Wetenschappen, en krijgt nu navolging in andere faculteiten.
De Universiteit Utrecht wil een klimaat waarin ruimte is voor “discussie, twijfels en vragen”, staat in de gedragscode. Om te testen of dat klimaat heerst in onderzoeksgroepen, worden promovendi door hun faculteiten voortaan geregeld anoniem bevraagd. Zij krijgen onder meer de vraag of discussies over mogelijke belangenverstrengeling gangbaar zijn.
De Universiteit Utrecht waarschuwt voor de gevaren van derde geldstroomonderzoek (onderzoek dat door bedrijven betaald wordt). De universiteit is van plan om dat soort onderzoek strenger te beoordelen. Er wordt overwogen om per faculteit een ethische commissie aan te stellen die contractonderzoek zal beoordelen en zonodig zal afkeuren.
Lees ook het interview met rector Bert van der Zwaan: 'Schending gedragscode kan leiden tot ontslag'.