UU onder vuur vanwege oud-hoogleraar die zich antisemiet noemt

Televisiezender Canvas zond donderdagavond een programma uit waarin de kinderen aan het woord kwamen van Belgen die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben meegewerkt met de Duitse bezetters. In de zesdelige serie “Kinderen van de collaboratie” vertellen zij hoe de keuze van hun ouders hun eigen leven beïnvloed heeft. De tv-serie gaat daarbij met name in op de wijze hoe kinderen “de loyaliteit aan hun liefhebbende ouder” verzoenen met “het besef dat diezelfde ouder gecollaboreerd heeft met de nazi’s”.

Hoewel de inhoud van het programma in eerste instantie niets te maken lijkt te hebben met de Universiteit Utrecht, kwam de UU vrijdagochtend toch onder vuur te liggen naar aanleiding van de serie. Dat kwam door de uitspraken van Jan Tollenaere. De gepensioneerde UU-hoogleraar noemde zichzelf in de uitzending niet alleen antisemitisch, maar zei ook over Joden: “Ik heb geen voeling met die mensen. Ik vind het nare mensen. Ik heb er veel gekend in mijn professionele leven als profiteurs, parasieten, die wetenschappelijke inzichten afnamen van anderen.” Daarnaast vroeg Tollenaere zich in de uitzending af of de Holocaust niet “opgevijzeld” werd voor financieel gewin:  “Zijn ze het niet een beetje aan het opschroeven voor the money?!”

Campagne tegen UU door Joods Actueel 
Die uitspraken waren voor de website Joods Actueel aanleiding om een “campagne” tegen de Universiteit Utrecht te beginnen, omdat Tollenaere emeritus hoogleraar (gepensioneerd hoogleraar, red.) van de UU is. “We vragen de unief (Vlaamse afkorting voor universiteit, red.) om die man zijn status van professor emeritus, een eretitel, in te trekken en om de samenwerking met hem stop te zetten. Als het gerecht niet in actie kan treden, dan kan het publiek dat wel doen via het ‘name and shame’-principe.”. Een oproep die gehoor vond op Twitter. “Op staande voet ontslaan”, klonk het. “Wat heeft die Tollenaere gedoceerd? Hopelijk geen geschiedenis, rechten of politicologie?”, “Die man moet weg bij de Universiteit Utrecht. Wat een smerige antisemitische uitspraak!” en “Professor aan de Universiteit van Utrecht, ongelofelijk dat deze man daar studenten geestelijk mag bedelen met zieke denkbeelden over Joden!”.

Tollenaere werd in de tv-serie gepresenteerd als professor farmaceutische chemie. Dat hij inmiddels gepensioneerd was, werd niet benoemd. Wie Tollenaere vervolgens zocht op Google, vond een pagina van hem in de Catalogus Professorum. Een online overzicht van alle professoren van de Universiteit Utrecht sinds 1936.  Bij Tollenaere stond niet dat zijn dienstverband geëindigd was. Hierdoor ontstond de indruk dat hij nog werkzaam was bij de UU, terwijl hij als sinds 2001 uit dienst is. Er bleek ook enige verwarring over de titel emeritus. Zo noemde onder andere Joods Actueel het een eretitel. Wat de suggestie wekt dat niet alle hoogleraren emeritus worden genoemd. Elke hoogleraar die met pensioen gaat wordt echter automatisch emeritus en die titel is ook niet af te nemen.

Screenshot van de pagina van Jan Tollenaere in Catalogus Professorum op vrijdag 15 december.

Jan Tollenaere als emeritus hoogleraar "ontslaan"? 
Eén van de Twitteraars die zich in de discussie roerde was Hidde van Koningsveld, student aan het departement rechten van de UU en tevens vicevoorzitter van CIDI-jongeren. Hij vroeg de Universiteit Utrecht of Jan Tollenaere niet “ontslagen” kon worden. In zijn optiek was er een precedent. Hij verwees daarvoor naar een zaak uit 2013. Naar aanleiding van een conflict besloot de universiteit dat de privileges die verbonden zijn aan de titel emeritus van een oud-hoogleraar werden ontnomen. Dat hield in dat zij geen gebruik meer mocht maken van universitaire faciliteiten (UU-mailadres en solis-id),  dat ze niet meer werd uitgenodigd voor speciale activiteiten (Diesviering en emeriti-lunches) en geen promovendi meer mocht begeleiden, iets wat hoogleraren tot vijf jaar na hun pensioen mogen doen (Ius promovendi).

In reactie op de commotie, verklaarde de Universiteit Utrecht op Twitter “uiteraard de grootst mogelijke afstand” van de uitspraken van Tollenaere te nemen. Over de oproep om de titel emeritus en bijbehorende privileges van de oud-hoogleraar af te nemen, zegt woordvoerder Maarten Post: “Een feitelijke benaming (emeritus hoogleraar) kunnen wij niet afnemen. Daarnaast heeft Tollenaere sinds 2001 geen promovendi meer begeleid en sinds 2006 heeft hij ook geen Ius Promovendi meer. Hij kan geen gebruik meer maken van UU-faciliteiten en wordt niet uitgenodigd voor academische plechtigheden. Als hij nog op adreslijsten gestaan zou hebben of andere privileges gehad zou hebben, dan zouden zijn uitspraken volgens de rector aanleiding zijn geweest om deze in te trekken.”

Over de vraag van sommige Twitteraars of je hoogleraren bij het aannemen niet kan screenen op antisemitisch gedachtegoed zegt Post: “Tollenaere is aangenomen vanwege wetenschappelijke kwaliteiten. Tijdens zijn sollicitatiegesprekken zijn politieke opvattingen niet aan de orde geweest.  Ik heb navraag gedaan bij (oud-)collega’s en die geven aan dat ook in de tien jaar dat hij in dienst was, er op geen enkel moment is gesproken over politieke zaken, laat staan dat Tollenaere antisemitische uitspraken gedaan zou hebben. Dan was vanzelfsprekend actie ondernomen.”