UU-student laat wetenschap profiteren van multimediaproject ‘Sprekend Nederland’

Laat Nederlanders via een app hun accent vastleggen en accenten van andere Nederlanders beoordelen. Klinkt iemand intelligent? Gezellig? Betrouwbaar? Met dat idee stapte de Utrechtse masterstudent Dirk de Bekker naar zijn werkgever, de publieke omroep NTR. Donderdagavond besteedt het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu aandacht aan deze potentiële goudmijn voor sociologen en taalwetenschappers.

Als echte ‘Brabo’ met een zachte g is Dirk de Bekker, masterstudent History of Politics and Society, niet onbekend met de vooroordelen die een manier van spreken oproept. “Mensen denken snel dat ik niet al te slim ben en waarschijnlijk ook veel zuip.”

Mede door die ervaring ontwikkelde De Bekker iets wat je een fascinatie voor accenten mag noemen. Zijn interesse werd nog eens gevoed toen hij als bachelorstudent van het University College Utrecht deelnam aan het LUCEA-project van de taalkundige Rosemary Orr. Zij verzamelt geluidsopnamen van Engelssprekende collegestudenten en onderzoekt of er sprake is van een ‘UCU-accent’.

Toen hij na een masteropleiding in Cambridge aan de slag ging als redacteur van de NTR, bedacht De Bekker samen met een collega Sander Nieuwenhuijsen het multimediaproject ‘Sprekend Nederland’. Afgelopen najaar ging dat initiatief van start.

Een app die vooroordelen vastlegt
Belangrijkste onderdeel van het plan: een app die het accent van gebruikers registreert en dit laat beoordelen door andere gebruikers. “Zo ontwikkelen we niet alleen een blauwdruk van hoe Nederlanders praten, maar laten we ook zien welke vooroordelen Nederlanders hebben als ze andere Nederlanders horen praten”, aldus De Bekker.

De gratis app ‘Sprekend Nederland’ is sinds de lancering begin december door een kleine 5000 mensen gedownload. Die gebruikers hebben inmiddels ruim 110.000 tekstjes ingesproken en meer dan 600.0000 keer vragen over geluidsfragmenten van anderen beantwoord. De Bekker: “Uiteindelijk willen we naar de 100.000 gebruikers toe.”  

Het accentonderzoek wordt door de NTR inmiddels gebruikt in verschillende mediaformats. Op internet verscheen de rubriek ‘Spreekhokken’ waarin twee Nederlanders samen in een hok met een scheidingswand kruipen. Ze gaan in gesprek zonder elkaar te zien. Daarna wordt hen gevraagd naar hun ideeën over hun gesprekspartner.

In de serie 3Lab brengt de bekende Belgische muzikant Bent van Looy (ook bekend van de Vlaamse versie van De Slimste Mens) een bezoek aan een subcultuur met een eigen taalgebruik, bijvoorbeeld hiphoppers of een debatingclub.

Wetenschappelijke interesse in databestanden
Op basis van zijn eerdere UCU-ervaringen begreep De Bekker dat zijn project ook grote wetenschappelijke waarde kan hebben voor spraaktechnologen, fonetici en sociolinguisten. Hij formeerde een wetenschappelijk team dat gecoördineerd wordt door Rosemary Orr.

De Bekker: “Het mes snijdt aan twee kanten. Het onderwerp is cultureel en historisch zo spannend dat het heel leuke tv oplevert en wetenschappers hebben grote interesse in de omvangrijke databestanden die wij kunnen verzamelen.”

Het idee van de Utrechtse masterstudent is inmiddels uitgeroepen tot Groot Nationaal Onderzoek. Daarbij gaat het om omvangrijke onderzoeksprojecten waarbinnen de publieke omroep en wetenschappers samenwerken. Eerdere onderwerpen waren onder meer synesthesie en slaap.

De database van Sprekend Nederland krijgt uiteindelijk een plek bij het instituut Beeld en Geluid in Hilversum. “Dit is immers ook audiovisueel cultuurerfgoed”, stelt De Bekker. Wetenschappers zullen de komende jaren uit de data kunnen putten om nieuwe onderzoeksvragen te beantwoorden.

Met Brabants accent geen tv-presentator
In de televisie-uitzending van de Kennis van NU wordt donderdagavond een bezoekje gebracht aan het ‘spraaklab’ van Rosemary Orr op het UCU-terrein. Daarnaast is te zien wat het accent van Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond teweeg brengt.

In een belexperiment krijgt een keurig ABN-sprekende presentator zonder problemen een proefrit in een luxe auto en breekt een slotenmaker zonder verdere vragen een slot voor hem open. Voor de proefpersoon met het Marokkaanse accent blijkt dat allemaal veel minder gemakkelijk.

Dit voorjaar worden in een tv-liveshow van de Kennis van Nu de eerste resultaten van het onderzoek naar de accenten bekendgemaakt. Dan komen er antwoorden op vragen als: welk accent vinden Nederlanders het betrouwbaarst klinken en wat is het mooiste Nederlandse accent? 

Stiekem hoopt De Bekker dat zijn project ook bijdraagt aan de introductie van een grotere diversiteit aan tongvallen in de Nederlandse media. “Qua gesproken Nederlands is het nu vaak één pot nat.”

De manier waarop de app-gebruikers zijn eigen accent uit Den Bosch beoordelen, heeft De Bekker uiteindelijk niet verbaasd. “Mensen denken dat ik een gezellige figuur ben en zien me graag als buurman. Maar ik ben niet intelligent en ze zien me ook niet snel een tv-programma presenteren op een landelijke zender.”

Kijken? De Kennis van NU. NPO2, 19:20u.