Valse data in twaalf artikelen en drie proefschriften van Stapel

“Hoogst onwaarschijnlijke opzet van experimenten”, “extreem onwaarschijnlijke resultaten”, “te zuivere data”, “gefabriceerde data”; het is zomaar een greep uit de eerste conclusies over de artikelen en proefschriften die door de onderzoekscommissie onder de loep zijn genomen. De commissie werd bijgestaan door statistici die datasets controleerden op onregelmatigheden en onwaarschijnlijkheden.

Het gaat om proefschriften en artikelen die in de periode 2007 tot en met 2011 werden gepubliceerd. Zes van de twaalf artikelen vloeien rechtstreeks voort uit de onderzochte proefschriften. In oktober werd al bekend dat Stapel complete datasets aanleverde aan zijn promovendi. Hij zou de experimenten onder meer op scholen hebben uitgevoerd, maar bleek de verhalen en data volledig te hebben verzonnen. In ieder geval twee van de drie proefschriften zijn gebaseerd op zulke data. Eind oktober stelde het Tilburgse universiteitsbestuur dat de gepromoveerden te goeder trouw hadden gehandeld en dat ze hun doctorsbul niet hoefden in te leveren..

Maar de commissie-Levelt bewaart het antwoord op de vraag of de co-auteurs en promovendi van Stapel medeschuldig zijn aan de fraude voor haar eindrapport. Eind oktober stelde ze in haar eerste bevindingen wel dat de kant-en-klare datasets die de ex-hoogleraar aanleverde eerder vragen hadden kunnen oproepen. Ze prees de jonge onderzoekers die de vermoedens van fraude uiteindelijk hebben gemeld en concludeerde dat zij “meer moed, alertheid en speurzin hebben getoond dan zittende hoogleraren”.

Er is ook goed nieuws. Met acht onderzochte publicaties waarvan Stapel co-auteur was, blijkt niets aan de hand. In oktober bleek al dat zeven voormalig promovendi van Stapel opgelucht adem konden halen. Zij hadden hun data zelf verzameld en dus een ‘schoon’ proefschrift.

Dit alles staat te lezen op een website die is bedoeld om de academische gemeenschap op de hoogte te houden van de laatste ontwikkelingen in het fraudeonderzoek. Nadat de frauderende hoogleraar Diederik Stapel werd ontmaskerd, stelde de Universiteit van Tilburg een onderzoekscommissie aan onder leiding van oud-KNAW-voorzitter Pim Levelt. Die moest de publicaties waaraan Stapel had meegewerkt of waarvoor hij data had aangeleverd onder de loep nemen.

Ook de Universiteit van Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen, waaraan Stapel eerder verbonden was, benoemden een commissie om publicaties te controleren voor de periodes 1994-1999 en 2000-2006. Hun eerste conclusies worden volgende maand verwacht en het gezamenlijke eindrapport begin deze zomer.

In totaal bekijken de commissies en statistici meer 130 artikelen en 24 hoofdstukken in boeken