Vernietigend onderzoek naar ‘rattencultuur’ bij sociaal onveilige modeopleiding

Door berichten over sociaal onveilige praktijken ligt het Amsterdamse mode-instituut AMFI onder vuur. In opdracht van de opleiding sprak onderzoeksbureau Bezemer & Schubad met 70 medewerkers en 39 (oud-)studenten. Ook zonden 17 medewerkers, 21 studenten én 4 ouders een schriftelijke verklaring in.

Posttraumatische stressstoornis
Hun kritiek op de modeopleiding is niet mals. Van de geïnterviewde studenten zeggen er bijvoorbeeld 9 professionele hulp te hebben gezocht om “te kunnen copen met de psychische beschadigingen” als gevolg van hun opleiding. Een aantal van hen zegt een posttraumatische stress-stoornis te hebben opgelopen.

Een groep van 15 studenten zocht geen hulp, maar kampte als gevolg van hun studie wel met klachten als ernstig beschadigd zelfvertrouwen, faalangst, depressiviteit, suïcidale gedachten, ernstige stress of sociale angst.

Hoe dat komt? De hoge werkdruk aan AMFI is voor veel studenten funest – nachten doorhalen is de norm, zeggen ze. Maar even zo schadelijk lijkt de bejegening van hun docenten: zij zouden er op uit zijn “het zelfbeeld en zelfvertrouwen van studenten te breken”, en stellen zich eerder op als juryleden in een “Voice of Holland-achtige” talentenjacht dan als opleiders.

‘Gewoon lelijk’
Dat lijkt al meteen te beginnen tijdens de introductieweek, die voor sommige studenten voelde als intrede doen in een klooster of geheime sekte. “Je ouders zie je pas weer met kerst”, hoorden ze daar. Of: “Maak je relatie maar uit, daar heb je toch geen tijd voor”.

Tijdens de opleiding zelf ervaren veel studenten de feedback op hun werk als vernederend en onnodig grof. Enkele voorbeelden uit het rapport: “Dit is geen fashion, dit is gewoon lelijk, jij bent niet het AMFI-materiaal, jouw werk is seksloos, ben je soms lesbisch?”

Rattencultuur
Hierdoor voelde het bij beoordelingen vaak alsof studenten niet werden afgerekend op hun werk, maar op hun persoonlijkheid. Eén docent zou in het bijzijn van de rest van de klas zelfs indringende vragen stellen, zoals: “Heb je wel genoeg seks?” Enkele studenten vertellen dat zij belachelijk werden gemaakt vanwege hun spraakgebrek of dyslexie.

Wat ook niet meehelpt is dat studenten zich aangemoedigd voelen elkaar als concurrenten te zien. Het leidt in het rapport tot omschrijvingen als “hel” en “rattencultuur”.

Maar ook de personeelsleden spuwen gal, over de hoge werkdruk waar (ook) zij mee kampen en over de “staat van ideologische verwarring en chaos waarin de organisatie verkeert”. Er zijn ook klachten over het management, verdeeldheid onder docenten en een gebrek aan scholing en begeleiding. De kritiek van de studenten herkennen de meeste medewerkers wel.

Normen overschreden
De onderzoekers concluderen dat bij de modeopleiding “alle normen in ernstige mate worden overschreden”. Daardoor is het “aannemelijk” dat de organisatie sociaal onveilig is of was.

De vraag is: hoe nu verder? Het rapport bevat een lijst met aanbevelingen, waaronder het verlagen van de studie- en werkdruk, het bevorderen van samenwerken en teamvorming, betere docentbegeleiding en het werken aan een “aanspreekcultuur”. Het AMFI-bestuur laat in een reactie weten alle conclusies en aanbevelingen uit het rapport over te nemen. Ook biedt het bestuur excuses aan voor de “onacceptabele manier” waarop studenten zijn behandeld.

Eén lichtpuntje is dat zowel de geïnterviewde studenten als medewerkers verbetering zien sinds er twee jaar geleden – onder leiding van een nieuwe directeur – een verandertraject is gestart. De eerste tekenen van een “menselijker AMFI” zouden zichtbaar zijn.

Eigen code sociale veiligheid
Er is veel te doen over onveilige leer- en werksituaties in het kunstonderwijs. In navolging van recente alarmerende berichten heeft de Onderwijsinspectie een onderzoek aangekondigd. Ondertussen werken de kunsthogescholen aan een eigen code voor sociale veiligheid.