VU-antropoloog zoog onderzoek uit duim

Antropoloog Mart Bax, voormalig bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit, heeft zich schuldig gemaakt aan ernstig en onethisch wetenschappelijk wangedrag. Minstens 64 van zijn ‘publicaties’ blijken niet te bestaan.

Tot die conclusie komt een commissie onder leiding van UvA-historicus Michel Baud, die in opdracht van de VU onderzoek deed naar de wetenschappelijke carrière van Bax.

De commissie werd ingesteld na de verschijning van het boek “Ontspoorde wetenschap” van onderzoeksjournalist Frank van Kolfschooten in 2012 en een Volkskrantartikel in 2013. Daarin stond dat Bax zijn talrijke publicaties over het Brabantse klooster ‘Neerdonk’ en over de bedevaartplaats Medjugorje in Herzegovina grotendeels uit zijn duim had gezogen.

In gesprekken met de commissie heeft Bax geen bewijs kunnen leveren voor zijn verhaal over het Brabantse klooster. Hier is geen sprake van slordigheid, concludeert de commissie, maar van bewuste misleiding.

Over zijn onderzoek in Medjugorje zegt de commissie dat Bax nooit heeft gereageerd op serieuze kritiek. Pas toen in 2012 de publiciteit losbarstte, gaf hij toe dat hij al kort na de eerste publicatie in 1995 wist dat het aantal van 140 slachtoffers van de door hem beschreven bloedvete veel minder groot was. Hij legt de schuld van de fout bovendien bij anderen. De commissie kwalificeert dat als onbetamelijk en onethisch wetenschappelijk gedrag.

Bax heeft volgens de commissie doelbewust de indruk willen wekken dat hij een grote wetenschappelijke productie en een belangrijk internationaal netwerk had. Van de 161 artikelen op naam van Bax bleken er minstens 64 niet te bestaan. In de 92 bestaande titels recyclede hij zijn eerdere werk, zonder dit duidelijk aan te geven.

Verder stond in zijn cv dat hij dat hij cum laude was afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam, dat hij beurzen en prijzen van vooraanstaande universiteiten had ontvangen, dat hij door de BBC was geïnterviewd over Medjurgoje, dat zijn boek was besproken door Times Literary Supplement en de New York Review of Books, dat hij mede-coördinator was in het NIOD-onderzoek naar de genocide in Srebrenica en adviseur van het Joegoslavië Tribunaal. Deze beweringen klopten niet of konden niet worden onderbouwd.

Dit alles heeft volgens de commissie zeker invloed gehad op de positie, het prestige en wellicht de financiering van het onderzoeksprogramma van Bax, zijn afdeling en de Vrije Universiteit in het algemeen. Een vorm van valsheid in geschrifte en arbeidsrechtelijke fraude, meent de commissie, op basis waarvan de auteur een aanstelling als hoogleraar, wetenschappelijke statuur en toegang tot financiële middelen heeft verkregen.

De commissie is kritisch over het tempo waarmee de VU het onderzoek in gang zette. Toen journalisten de zaak aanhangig maakten, heeft de VU weliswaar actie ondernomen, maar erg doortastend ging dat niet. “De commissie heeft de indruk dat het college van bestuur deze zaak, om welke redenen dan ook, te lang niet de noodzakelijke aandacht gaf die ze verdiende.”

Het VU-bestuur laat in een reactie weten dat het de pijnlijke conclusies van de commissie-Baud onderschrijft. Het betreurt dat het wangedrag aan de VU heeft kunnen plaatsvinden. Er worden geen arbeidsrechtelijke of juridische stappen tegen Bax overwogen “omdat betrokkene al geruime tijd (sinds 2002) uit dienst is van de VU. Wel zet het bestuur het hele rapport over Bax online, “waardoor zijn reputatie als wetenschapper ernstig wordt geschaad”.