VU-hoogleraar Nijkamp vrijgepleit van datafraude

Econoom Peter Nijkamp heeft niet gerommeld met onderzoeksdata, concludeert een commissie van de Vrije Universiteit en het VU Medisch Centrum. Daarmee komt er een voorlopig einde aan een affaire die al meer dan twee jaar duurt.

Drie wetenschappers die eerder verbonden waren aan de Vrije Universiteit (VU) zouden zich schuldig hebben gemaakt aan datafraude, meldde een anonieme klager in juni 2014 aan de ombudsman van de VU. Acht artikelen waren geschreven door Peter Nijkamp en zijn collega Karima Kourtit, zeven waren van de hand van Tüzin Baycan, Nijkamp en andere co-auteurs.

Al die klachten zijn onterecht, oordeelt een speciale commissie, de commissie-Struiksma, in een rapport dat vandaag openbaar wordt. De commissie ziet geen enkele reden om aan te nemen dat data zijn verzonnen of op een onaanvaardbare manier bewerkt.

Lange affaire
Het vandaag verschenen rapport is de laatste in een langlopende affaire, die in mei 2013 begon met een anonieme klacht over het proefschrift van Karima Kourtit. Zij werd door ene ‘NN’ beschuldigd van plagiaat, schrijft wetenschapsjournalist Frank van Kolfschooten in een ‘reiswijzer’ door de complexe zaak.

De commissie-Drenth stelde toen vast dat er inderdaad sprake was van plagiaat in het proefschrift. Kourtit kreeg de kans om haar werk te herschrijven, waarna ze alsnog promoveerde. De zaak had ook consequenties voor haar promotor: Peter Nijkamp. Hij trad terug.

In een bijzin meldde de commissie toen dat er in enkele hoofdstukken waarvan Nijkamp co-auteur was sprake was van ‘zelfplagiaat’: eerder gepubliceerd werk werd zonder de juiste vermelding hergebruikt.

Nijkamp
Met die kennis ging NRC Handelsblad vervolgens onderzoek doen. Dat leidde in januari 2014 tot beschuldigingen aan het adres van Nijkamp van plagiaat en zelfplagiaat. De VU besloot daarop om een commissie in te stellen die het gehele oeuvre van de gevierde hoogleraar zou doorlichten: de commissie-Zwemmer.

Die concludeerde in maart 2015 dat Nijkamp opvallend vaak grote stukken tekst uit eerder werk heeft gekopieerd. “Systematisch knip- en plakwerk”, aldus het rapport.

Tweede klacht
Maar ondertussen had de anonieme ‘NN’ in november 2013 een tweede klacht ingediend over plagiaat in zestien publicaties van Kourtit, waarvan Nijkamp in veel gevallen de co-auteur was. De VU riep opnieuw een onderzoekscommissie in het leven: de commissie Drenth-2.

Die oordeelde in de zomer van 2014 dat er in drie publicaties inderdaad sprake was van plagiaat. Maar toen Kourtit en Nijkamp daartegen in beroep gingen bij het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI), oordeelde die dat er helemaal geen sprake was van schending van de wetenschappelijk integriteit. Hoogstens van “verwijtbare onzorgvuldigheid”.

En passant kreeg de VU een tik op de vingers van het LOWI omdat de instelling geen idee heeft wie ‘NN’ is. Een volledig anonieme klacht moet alleen bij hoge uitzondering in behandeling genomen worden, oordeelde het LOWI.

Bovendien betwijfelt het LOWI of de intenties van de anonieme klager wel helemaal zuiver zijn. Het landelijk orgaan vindt het opvallend dat ‘NN’ in zestien publicaties plagiaat vond maar alleen Kourtit ervan beschuldigde, terwijl dertien van die publicaties waren geschreven met één of meerdere coauteurs.

Klacht nummer drie
Maar terwijl klacht nummer twee nog in de pijplijn zat, diende ‘NN’ in juni 2014 alweer een derde klacht in. Deze keer over datamanipulatie. Dat is de klacht waar de commissie-Struiksma vandaag het rapport over openbaar maakt.

Vanaf nu zal de VU geen volledig anonieme klachten meer in behandeling nemen, laat de universiteit weten. Maar de drie klachten die afgelopen jaren werden ingediend, konden volgens het bestuur ook niet zomaar genegeerd worden. “De inhoud van die klachten was steeds zodanig concreet dat het CvB tot het oordeel moest komen dat deze klachten niet zonder nader onderzoek terzijde konden worden gelegd”, aldus de verklaring.

Eerherstel
Nijkamp is inmiddels met emeritaat. Hij was sinds de jaren zeventig hoogleraar regionale economie en economische geografie aan de VU. Nijkamp is een gevierd wetenschapper: hij kreeg de Spinozapremie, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, en was voorzitter van onderzoeksfinancier NWO.

In de Volkskrant eist hij vandaag “ruimhartige excuses en eerherstel” van de VU. Gebeurt dat niet, dan wil hij de affaire uitvechten voor de rechter.