Wat zijn de gevolgen van deze verkiezingen voor het hoger onderwijs?

Bijna alle stemmen zijn geteld. Met kop en schouders steekt de partij van Geert Wilders boven de rest uit en dat kan ook voor het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek grote gevolgen hebben.

Eén ding is zeker: migratie is een groot thema in de komende onderhandeling voor een nieuw kabinet. Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer wil straks de komst van buitenlandse studenten in het hoger onderwijs beperken. 

Alleen al PVV, NSC en VVD hebben samen 81 van de 150 zetels. Zij willen de bacheloropleidingen weer Nederlandstalig maken, al bedingt de VVD nog een uitzondering voor de technische universiteiten. 

Buitenlandse studenten blijven vanzelf weg als ze de taal niet spreken, is de gedachte van deze partijen. Met steun van de BoerBurgerBeweging (BBB), het CDA en één of twee andere partijen komen deze plannen ook makkelijk door de Eerste Kamer, ook al heeft Pieter Omtzigt daar nog geen fractie. 

Eerste Kamer
Want van de 75 zetels in de senaat zijn er al 36 voor de partijen BBB (16), VVD (10), CDA (6) en PVV (4). Voor een meerderheid hebben ze dan nog twee zetels nodig, bijvoorbeeld van SGP of Forum voor Democratie. Op dit punt zouden zelfs SP en Partij voor de Dieren (beide 3 zetels in de senaat) met het rechtse blok mee kunnen stemmen. Ook deze linkse partijen willen het Nederlands weer versterken als voertaal in het hoger onderwijs.

Alle bachelors Nederlandstalig? Zo’n ommezwaai is niet bij hamerslag geregeld. “Dat zul je stapsgewijs moeten doen”, zei Omtzigt in de verkiezingscampagne, “want een gedeelte van de docenten heeft nu nog Engels als moedertaal. Dus dat zou ik ook niet in één jaar doen. Die hervorming voer je in drie tot vier jaar door.”

Ook dat is een moordend tempo. De coalitieonderhandelingen kunnen nog maanden duren. Vervolgens moet de nieuwe minister van Onderwijs een eigen wetsvoorstel op poten zetten en dat moet dan door de Tweede en Eerste Kamer. 

Eerder dan studiejaar 2025/2026 zal het niet ingaan, en waarschijnlijk pas een jaar later. En dan moet de overgangsperiode nog beginnen. Wellicht is het nieuwe kabinet tegen die tijd weer gevallen.

Protest
Bovendien zullen met name de universiteiten hun hakken in het zand zetten. Met protest, lobbywerk en misschien zelfs rechtszaken zullen ze proberen hun internationale positie te behouden. Hetzelfde zal gelden voor enkele zeer internationale hogescholen.

Onbekend is ook hoe radicaal de partijen het roer willen omgooien, nu het menens wordt. Moet het hele bacheloronderwijs weer Nederlandstalig worden? Omtzigt wilde ooit een uitzondering maken voor “maximaal 20 procent van de opleidingen”. 

En welke uitzonderingen blijven er dan mogelijk? Kunnen de hotelscholen en kunstacademies op de huidige voet doorgaan? Blijven de university colleges bestaan? Kan een opleiding als international business zich nog handhaven? Goede kans dat een of andere commissie dit moet uitzoeken in overleg met het hoger onderwijs zelf. Ook dan ben je al snel weer een jaar verder.

Stok achter de deur
Maar misschien willen de nieuwe regeringspartijen een stok achter de deur. Dan kunnen ze alvast een bezuiniging van 400 miljoen euro op de bacheloropleidingen inboeken, vooruitlopend op afspraken over internationalisering en de onderwijstaal. Dat bedrag komt uit de doorrekeningen van het CPB. Het is voor menige universiteit een zwart scenario en ook in het hbo zal het tot problemen leiden.

De investeringen in het hoger onderwijs en onderzoek komen sowieso in het gedrang, ook al bepleit NSC in zijn verkiezingsprogramma een “substantieel budget voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en kennisvalorisatie”. De VVD wil er 1,3 miljard euro op bezuinigen.

Nog los van de bezuinigingen: hoe wordt het budget voor wetenschappelijk onderzoek verdeeld, nu het land een ruk naar rechts heeft gemaakt? Goede kans dat economische baten en maatschappelijk nut weer een grotere rol gaan spelen. Rechtse partijen hebben daarbij een voorkeur voor bèta en techniek, al hebben ze wellicht wat extra geld over voor vaderlandse geschiedenis en Neerlandistiek. Hoe dan ook zal er waarschijnlijk minder ruimte overblijven voor vrij onderzoek.

Tenzij…
Tenzij de onderhandelingen voor een nieuwe coalitie nergens op uitlopen en Nederland opnieuw naar de stembus moet. Dan is alles weer mogelijk. Mocht er wel een kabinet komen, al dan niet met Geert Wilders als premier, dan is de vraag hoe stabiel het is. Misschien heeft het te weinig tijd voor grote daden in het hoger onderwijs.