Weg met ‘excellente’ opleidingen, maar waarom eigenlijk?

Vanavond gaat de Tweede Kamer met de minister praten over de zesjaarlijkse keuring van opleidingen in het hoger onderwijs. En het moet wel gek lopen, wil het huidige onderscheid tussen voldoende, goed en excellent in de kwaliteitsoordelen helemaal overeind blijven.

Kwaliteitskeurmeester NVAO beoordeelt eens in de zes jaar of een opleiding goed genoeg is voor overheidsfinanciering: het is een soort apk-keuring. Maar opleidingen kunnen boven de rest uitsteken. Dan heten ze niet zomaar voldoende, maar ‘goed’ of zelfs ‘excellent’.

Oliebol
Maar Kamerlid Roelof Bisschop van de SGP vindt dat onzin. Aan zulke oordelen moet de NVAO zich helemaal niet wagen, legt hij desgevraagd uit. “Wij vinden dat een vertroebeling van de taak van de overheid. Als de Keuringsdienst van Waren een oliebol test, dan gaat het alleen om de wettelijke eisen van hygiëne en ingrediënten. De keuringsdienst zegt niet: dit is een excellente oliebol.”

Daarom heeft hij samen met zijn SP-collega Frank Futselaar een amendement ingediend waarin dit onderscheid in de oordelen van de NVAO wordt afgeschaft. Futselaar: “Opleidingen die zo’n predicaat willen krijgen, gaan zich in de visitatie gedragen zoals ze denken dat de visitatiecommissies willen. Je zou willen dat ze het eerlijke gesprek aangaan met de deskundigen over wat er goed is en nog beter kan. Nu wordt er een papieren werkelijkheid gecreëerd. Je kunt nog veel meer labels bedenken: deze opleiding is misschien wel superexcellent, fabuleus, of vet chill. Maar dan ben je jezelf voor de gek aan het houden.”

De masteropleiding logic (UvA) is zo’n excellente opleiding. Hoogleraar Robert van Rooij kijkt op van de discussie. “Willen ze dat onderscheid afschaffen? Dat zouden wij natuurlijk niet goed vinden. Wij doen ontzettend ons best om een goede opleiding te zijn.”

Papieren werkelijkheid?
En die papieren werkelijkheid dan? Of die vergelijking met een oliebollentest? “Luister eens, er komt een commissie van vijf vakgenoten langs”, zegt Van Rooij. “De visitatiecommissies nemen hun taak heel serieus. Ze komen twee of drie dagen kijken naar welke lessen we bieden, hoe er geëxamineerd wordt, of studenten niet te makkelijk een hoog cijfer halen enzovoorts. Dat is wel iets heel anders dan een oliebollentest. Als de Kamerleden dat oordeel niet serieus nemen…”

En het eerlijke gesprek? Durft Van Rooij wel de zwakheden van zijn opleiding toe te geven, als die er zijn? “Die visitatiecommissie praat niet alleen met docenten, maar ook met studenten”, antwoordt hij. Het heeft dus geen zin om een façade op te houden, wil hij maar zeggen. “Als ons onderwijs eigenlijk niet goed is, vallen we heus wel door de mand.”

Ook de makers van de Keuzegidsen voor het hoger onderwijs plaatsen kanttekeningen bij het verdwijnen van het onderscheid. “De accreditatie is bedoeld om een kwaliteitscultuur bij opleidingen aan te moedigen”, zegt directeur Frank Steenkamp. “Dan is het wel vreemd als je bij al die honderden opleidingen alleen maar een paar wrakken van de weg haalt en helemaal niet meer aangeeft wie er boven het maaiveld uitsteekt. De politiek laat een zekere ambitie los. Natuurlijk is er altijd discussie mogelijk  over een oordeel, maar het heeft echt zin dat die oordelen er zijn.”

Afschaffen
De NVAO zelf wilde deze oordelen eigenlijk ook afschaffen, maar vond niet meteen gehoor bij de vorige minister van Onderwijs, Jet Bussemaker. Misschien moeten we dan alleen ‘excellent’ afschaffen, opperden de keurmeesters. Daar zag de minister wel iets in.

De huidige minister Van Engelshoven wil nu inderdaad het aantal ‘beoordelingsschalen’ beperken, verklaarde ze toen ook de Onderwijsinspectie er kritiek op had. De vraag is vanavond vooral of ze excellent en goed allebei wil afschaffen, zoals in het amendement staat, of alleen het oordeel excellent.

Er zijn overigens 22 ‘excellente’ opleidingen in Nederland en nog eens 324 ‘goede’ opleidingen. NVAO-voorzitter Anne Flierman kijkt er zelf met enig wantrouwen naar. “Is een opleiding echt ‘goed’ of is er toch een beetje sprake van inflatie van de begrippen die we hanteren?”, vroeg hij zich afgelopen zomer af. Het leidt volgens hem tot veel discussies, vertraging en zelfs bezwaarprocedures.