De elite is de elite niet meer

Het vanzelfsprekende respect voor de elite is verdwenen. Directeur Kennis van TNO Diederik Zijderveld begrijpt dat wel. Burgers zijn niet gek.

Straks, na jullie studie, behoren jullie tot de elite. Jullie zullen uitstekend zijn opgeleid en goed zijn voorbereid om posities van invloed te gaan bezetten in de samenleving. De samenleving heeft jarenlang geïnvesteerd in jullie vorming en gaat nu de vruchten van die investering plukken. Die vruchten bestaan eruit dat de beste mensen, uitstekend opgeleid, zich gaan bezighouden met het besturen van organisaties en bedrijven, dus met de inrichting van de samenleving. Een win-win voor iedereen, want de samenleving profiteert ervan als de beste mensen de meest invloedrijke posities innemen en die beste mensen worden door interessante posities aan de samenleving gebonden.

Maar die vroeger vanzelfsprekende acceptatie van elites staat steeds meer onder druk. Gezag staat allerwegen ter discussie. Kennis wordt gewantrouwd. Henk en Ingrid moeten het voor het zeggen hebben, ook als Henk en Ingrid er blijk van geven niet zoveel bijzonders te zeggen te hebben.

Wat is hier aan de hand? Is er straks nog wel behoefte aan jullie? Hebben volkshitsers de burgers zo ver gekregen dat ze hun eigen belang uit het oog verloren zijn? Dat ‘de gewone man (m/v)’ zijn recht op zelfbeschikking opeist, maar niet in de gaten heeft dat meritocratie uiteindelijk voor iedereen tot de beste resultaten, het grootste welzijn voor de meeste mensen, leidt? En heeft de elite gelijk dat zij zich vaak onheus behandeld en te weinig gewaardeerd voelt?

Iets beter kijken levert wat mij betreft toch een net wat andere diagnose. Het sociale contract tussen burgers en elites lijkt de laatste jaren doorbroken. De (onuitgesproken) afspraak dat de elites een grote rol mochten spelen in het bestieren van de samenleving zolang de rest het vertrouwen mocht hebben dat ze dat in het algemeen belang deden, lijkt door burgers in toenemende mate te worden opgezegd. De kritiek richt zich daarbij vooral op zaken als ‘graaiers’ of op ‘linkse hobby’s’. De kritiek is dus niet dat de elites te machtig zijn, maar dat de elites hun positie van invloed vooral gebruiken om het voor zichzelf of voor ‘hun soort mensen’ goed te regelen. En wat mij betreft is er grond voor die kritiek.

Waar de elites zich vroeger bekommerden om zaken als de verheffing van het volk, wordt Jan Modaal nu verteld dat hij zich met minder tevreden moet stellen vanwege de globalisering (gezien als speeltje van de elite) en de concurrentie met opkomende markten. Ondertussen is de elite helemaal niet van plan zichzelf met minder tevreden te stellen en loopt zij te hoop tegen maatregelen die topinkomens aan banden leggen. Of burgers wordt verteld dat natuurlijk allerlei publieke voorzieningen kariger moeten (financiële crisis, u weet wel), maar ondertussen schreeuwt de elite moord en brand als de BTW op ‘hun’ operakaartjes naar 19% gaat.

Mijn conclusie is dat burgers niet gek zijn. Dat ze zich terecht keren tegen de huidige elites omdat die er weinig blijk van geven hun posities van invloed te willen aanwenden in het algemeen belang. Maar ik ben er tegelijkertijd van overtuigd dat er plaats is voor toekomstige elites, zolang zij er blijk van geven zich aan het sociale contract tussen burgers en elites gebonden te achten. Wanhoop dus niet en zet je studie voort.

 

Advertentie