Geef studenten korting op studieschuld in ruil voor maatschappelijke dienstplicht

Nog een gelukkig nieuwjaar! Behalve voor de pechgeneratie. Vanaf 1 januari is de rente op studieschuld weer verhoogd. In 2022 klonk er al veel ophef toen bleek dat studenten vanaf 2023 0.46 procentrente moesten betalen, en dat deze groep daarbij niet werd ontzien. 

Er was alle reden voor deze generatie te ontzien. Enerzijds omdat deze groep studenten de basisbeurs al was misgelopen, anderzijds omdat hen een rentevrije lening was beloofd. Het voelde alsof je een broek koopt, maar de verkoper twee weken later vertelt dat je moet bijbetalen, terwijl diezelfde broek in de uitverkoop hangt bij de buren. Zou gek zijn. Toch gebeurde het. En het werd erger: vanaf 2024 moest dezelfde groep studenten 2,56 procent rente betalen. En dit jaar steeg de rente opnieuw, nu  naar 2,57 procent. Een kleine stijging, maar toch. 

Financiële zekerheid
De reden van de verhoging is dat deze rente gekoppeld is aan de rente die de overheid zelf betaalt aan staatsobligaties. Die was jarenlang laag, maar de laatste jaren stijgt deze weer. De overheid wil voorkomen dat het zelf toelegt op de eigen schulden en wil voorkomen dat studenten te veel gaan lenen. De overheid wil de tekorten niet laten oplopen.

Toch zou het redelijk zijn om de pechgeneratie te ontzien. Hun relatief hoge studiekosten beperken vrijheid in studie- en werkkeuzes, en verkleinen hun mogelijkheden op de huizenmarkt - een probleem dat versterkt werd met de invoering van studierente.

Een voorbeeld: mijn huisgenoot droomt van een carrière als cabaretier. Hij is scherp, kan goed vertellen en is bovendien ontzettend grappig. Een artistieke opleiding vond hij echter te onzeker, mede door hoge studiekosten. Hij studeert iets in de trant van Business Finance Business Development Systems Finance Economics. 

Niets mis mee. Financiële zekerheid biedt ruimte voor jezelf en anderen. Het begint pas te knellen wanneer geld zowel de motivatie als het einddoel is, zonder enige intrinsieke of morele drijfveer. Hoewel vrijwel niemand zal beweren dat het leven om geld draait, denk ik dat mensen dat gedachtegoed op jonge leeftijd veelvuldig wordt opgedrongen - en dat ze dit sterker hebben geïncorporeerd dan ze lief is. 

Plan om versnel af te betalen
Afgelopen verkiezingen stemde diezelfde huisgenoot op het CDA.“Respect, liefde en omzien naar elkaar”, zo luiden de Bijbelse kernwaarden van de partij. Toen ik hem vroeg waarom hij op de Christendemocraten stemde , bleek zijn motivatie allerminst godvrezend: geld. Het CDA stelde voor om studenten die hun studieschuld versneld afbetalen, korting te geven. Mijn huisgenoot komt uit een vrij welgesteld gezin, en de korting is voor hem daarom interessant: zijn ouders kunnen de versnelde aflossing regelen. 

Korting op studieleningen heeft zijn voordelen: het vult de staatskas, en geeft de overheid de gelegenheid te investeren in plannen, zoals de energietransitie, die urgentie vereisen. En voor sommige studenten biedt het financiële verlichting, al zijn dat vaak jongeren uit relatief kapitaalkrachtige gezinnen. 

Er zit wel een nadeel aan dit plan. Het gaat ten koste van de minder welgestelde student. Zo wordt de kloof tussen arm en rijk verder in de hand gewerkt. 

Sociale cohesie
Wie zich geen snelle aflossing kan veroorloven, ziet de schuld almaar verder oplopen. Ik geloof dat hier een omslag in denken nodig is. Want wat leert het idee van zo’n korting en van de ingevoerde rente ons? Precies, dat je zo snel en zo veel mogelijk geld moet verdienen, ongeacht je interesses. Een treurige bedoeling. 

Je kunt je afvragen of het erg is dat de focus op financiële ambities geforceerd wordt. Mijn antwoord is ja: kunst & cultuur zijn namelijk essentieel in het bevorderen van de sociale cohesie. In kunst en cultuur ontmoet je elkaar, denk je na over en verplaats je je in de ander, leer je jezelf kennen, en ben je vrij om je te uiten. De kunst- en cultuursector en sociale cohesie zijn als twee goede vrienden, die polarisatie en individualisering buitensluiten. Een vrij prominent aanwezig probleem in de Nederlandse samenleving.

Vrijwel alle politieke partijen behandelen de schuldenkwestie als een opzichzelfstaand probleem. Maar waarom? Waarom zouden we de schuldenkwestie niet combineren met het bevorderen van de sociale cohesie? Of met het tegengaan van de toenemende polarisatie en individualisering? Dat klinkt ingewikkeld, maar het CDA was dichtbij een elegante oplossing.

Maatschappelijke dienstplicht
Het kortingsplan van het CDA is een schoolvoorbeeld van rendementsdenken, waarbij het draait om financieel gewin en winst. Het CDA is echter ook vóór de maatschappelijke dienstplicht, waarbij jongeren verplicht worden tot een bijdrage aan de samenleving, bijvoorbeeld in de zorg of bij defensie. Dat klinkt als een goed plan, zeker gezien de tekorten in deze sectoren, maar er zijn ook vragen over de uitvoerbaarheid en effecten op de arbeidsmarkt van dit plan: waar laat je in godsnaam al die jongeren? 

Mijn voorstel is om de twee ideeën van het CDA te combineren. Een korting op studieschuld, of een vrijstelling van rentebetaling, zou verdiend moeten mogen worden. Dat kan bijvoorbeeld met versnelde aflossing of met sociaal-maatschappelijk werk. Op deze manier ga je ongelijkheid tegen, zowel in financiële middelen als in kansen, en voorkom je studenten een studie kiezen alleen vanwege het geld en voorkom je een hoos aan wellicht ongemotiveerde arbeidskrachten. Tegelijkertijd blijven de voordelen van zowel de versnelde aflossing als van de maatschappelijke diensttijd in beeld: er komt geld vrij, arbeidstekorten worden opgevuld, en medemenselijkheid krijgt de plaats die deze verdient. 

Zak geld
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er op deze manier een situatie ontstaat waarin de beter bedeelden hun morele verplichtingen kunnen afkopen met een zak geld - als een soort aflaat -, maar daar heeft het CDA vast geen moeite mee. Wellicht is het verstandig om een iets hogere korting toe te kennen als er maatschappelijk werk wordt verricht - al was het maar om de morele waarde daarvan door te laten dringen. 

Een obsessieve focus op carrière en het leiden van een niet-authentiek leven zijn nog altijd dé oorzaken van spijt die op het sterfbed worden genoemd. Regelingen en plannen die het rendementsdenken uitdragen, zoals het kortingsplan en de invoering van studierente, leggen jongeren een gedachtegoed op dat tot eenzelfde soort leven leidt, en daar moeten we voor waken - hoe noodzakelijk andere plannen ook zijn.