Geen wc-eend-onderzoek meer

Het is cruciaal dat de samenleving universiteiten als onafhankelijk blijft beschouwen. Stop dus met met onderzoek dat direct betaald is door het bedrijfsleven, vindt psychologiedocent Stefan van der Stigchel. 

Enkele jaren geleden had het schoonmaakmerk wc-eend een televisiereclame met een inmiddels beroemde reclameslogan "wij van wc-eend adviseren wc-eend". Iedereen begrijpt direct de ironie van deze slogan: onafhankelijkheid is cruciaal voor een zuiver oordeel. Universiteiten moeten voorkomen te worden als wc-eend.

Door de krappere financiering van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland komt er steeds meer nadruk op samenwerking van de universiteiten met het bedrijfsleven. Het fundamenteel onderzoek lijkt hier de dupe van te worden. Dit uit zich onder andere in de verplichte valorisatieparagraaf in de subsidieaanvragen voor de Veni-, Vidi- en Vici-subsidies, één van de belangrijkste manieren om fundamenteel onderzoek in Nederland te financieren, en in de programma's die mede zijn gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken. Om in aanmerking te komen voor deze programma's moeten onderzoekers de industrie bereid vinden om een kwart van het project te betalen.

Hoewel er veel argumenten worden gebruikt om duidelijk te maken waarom een opgelegde samenwerking tussen universiteit en bedrijfsleven gevaarlijk is, blijft er wat mij betreft één argument onderbelicht: de publieke opinie. Het lijkt er namelijk op dat de samenleving helemaal geen voorstander is van een innigere band tussen universiteit en bedrijfsleven. In de tijd dat de geloofwaardigheid van de wetenschap onder druk staat door de recente fraudeschandalen, is het cruciaal om een verdere aantasting van het aanzien van de wetenschap te voorkomen.

Een recente casus illustreert dit. Collega's van de Universiteit Utrecht deden onderzoek naar de effecten van de bestanddelen van het energiedrankje Red Bull op het rijgedrag. Dit onderzoek werd betaald door Red Bull en van dit geld kon een onderzoeker worden aangesteld. 

Het binnenhalen van deze opdracht zal zeker door de universiteit zijn toegejuicht: precies wat de overheid van de universitaire wereld verwacht. De resultaten waren mooi en konden worden gepubliceerd in een internationaal wetenschappelijk tijdschrift: het rijgedrag tijdens een lange autorit kan worden 'opgepept' door het gebruik van Red Bull. Proefpersonen vertoonden een netter rijgedrag en konden beter een vaste snelheid aanhouden.

En dan sta je ineens als onderzoeker met een foto in de Telegraaf en op vele internetmedia. Hoewel er geen enkele reden is om te twijfelen aan de objectiviteit van deze onderzoekers, is er grote verbazing over het feit dat de universiteit zich laat betalen door het bedrijfsleven.

Zelfs de politiek bemoeit zich ermee: staatssecretaris Dekker wil de zaak laten uitzoeken en stelt dat "je als onderzoeker altijd scherp je integriteit en onafhankelijkheid moet bewaken. Als je dat niet doet, beschadig je het vertrouwen in de wetenschap". Ook politici van oud-regeringspartijen CDA en PVV reageren geschokt. Waarom eigenlijk? Er is namelijk al langere tijd een wens van de politiek naar een innigere band tussen wetenschap en bedrijfsleven.

Deze casus is interessant omdat het gaat om een drankje dat geassocieerd wordt met een gezondheidsrisico. Eenzelfde reactie zal de ontwikkeling van een medicijn waarschijnlijk niet oproepen. Toch is er weinig verschil. Juist in deze tijd waarin de geloofwaardigheid van de wetenschap onder druk staat, zouden universiteiten geen onderzoek moeten uitvoeren dat direct betaald is door het bedrijfsleven. 

Het is fantastisch als een ontdekking van wetenschappers leidt tot een commerciële activiteit en er zijn genoeg voorbeelden van wetenschappers die een succesvol bedrijf zijn begonnen, maar een te grote vermenging van commercie en wetenschap moet voorkomen worden. Het is cruciaal dat de samenleving universiteiten als onafhankelijk blijft beschouwen zodat objectieve uitspraken mogelijk blijven over welk schoonmaakmiddel het beste werkt.