Genadezesjes en oprotzesjes

Het is niet zo dat docenten studenten matsen met een zesje. Zij willen zichzelf hiermee vooral vrijwaren van extra werk, schrijft docent-onderzoeker Casper Hulshof.

Na de perikelen rond onterecht verstrekte diploma's op hogescholen krijgen nu universiteiten het vuur na aan de schenen gelegd. Een groep studenten onder de naam Het Topje van de IJsberg laat met een enquête onder universitair docenten zien dat zeker eentiende deel van hen wel eens een student onverdiend heeft laten slagen.
Daarnaast worden studenten bij hun afstudeerscriptie net zo lang begeleid tot ze een voldoende halen. Op het geven van onvoldoendes rust een taboe. Zo proberen docenten het rendement op peil te houden en daarmee de inkomsten voor de universiteit. Zoals een collega van mij het eens formuleerde: "We zijn als een rechter die wordt betaald per vrijspraak." Ik kan daar twee opmerkingen over maken. Ten eerste weet ik uit ervaring dat het probleem zich niet alleen voordoet op de VU maar op meerdere (waarschijnlijk alle) universiteiten. Ten tweede zal het werkelijke aantal docenten dat ermee te maken heeft veel hoger liggen.
De genadezes, treffend aangeduid als 'oprotzes', bestaat dan ook al lange tijd. Twintig jaar geleden, toen ik het conservatorium bezocht, was de term daar al gemeengoed. Opmerkelijk echter was dat het krijgen van een zes voor het afstudeerwerk daar gold als een enorme afgang. Iedereen wist dan dat de opleiding het gezien had met de student. De stellige overtuiging was ook dat het vinden van betaald werk met een oprotzes op zak wel veel moeilijker zou worden. De praktijk is anders. Na het halen van je diploma vraagt niemand meer naar je cijferlijst.
Als er daadwerkelijk sprake is van normvervaging aan hogescholen en universiteiten, zijn zorgen daarover terecht. Het zal in de praktijk ook zeker weleens zijn voorgekomen dat een student op twijfelachtige wijze 'gematst' werd. Het probleem is dat degene die het meest gestraft wordt voor het zakken van een student de docent is. Bij de afstudeerscriptie is het een veel wijzere tijdsinvestering om een student die nog onvoldoende presteert naar een voldoende te begeleiden dan om te zeggen: begin maar opnieuw. Een onvoldoende geven is dan ook niet zozeer taboe, maar eerder een manier om jezelf in de voet te schieten.
Hoe voorkom je normvervaging? Daar bestaan gelukkig al goede methodes voor. In Utrecht werken we bij de afstudeerscriptie altijd met twee beoordelaars. Dat voorkomt dat een enkele persoon bepaalt hoe met grensgevallen wordt omgegaan. Dat systeem functioneert niet altijd perfect, zoals de discussie over de tien voor de fascismescriptie van Henk Bovekerk liet zien.
Een ander mechanisme is de visitatie die eens in de zes jaar plaatsvindt. Een onafhankelijke commissie licht de opleiding door. Ook afstudeerscripties worden dan onder de loep genomen. Het is een log en kostbaar instrument, maar het leidt wel tot de nodige zorgvuldigheid bij beoordelingen. Wat helaas makkelijk vergeten wordt, is dat met name de afstudeerscriptie het einddoel is van een lange weg. Of een student die weg helemaal alleen of voortdurend aan de hand van de begeleider heeft bewandeld, is voor een buitenstaander niet te beoordelen. Het oordeel over een scriptie die zonder voorkennis wordt gelezen, luidt meestal anders.
Het lijkt erop dat de algemene sfeer van wantrouwen over de kwaliteit van het onderwijs zich nu tot alle lagen heeft verspreid. Dat is zorgelijk want ik verwacht dat de druk op docenten alleen maar zal toenemen als de langstudeerboete in werking treedt. Het is dan ook van belang dat de manier van normeren en beoordelen zo veel mogelijk transparant gemaakt wordt. Laat docenten open en eerlijk zijn over de druk die zij dagelijks ervaren. Het topje van de ijsberg is te zien, laat het ding nu maar smelten.
Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant van donderdag 1 maart.