Hoe zwart is Zwarte Piet?

Wie de link legt tussen Zwarte Piet en slavernij, zit mis. Dat zegt universiteitshoogleraar Willem Koops, auteur van het boek Sinterklaas Verklaard.

Al jaren wordt de vraag gesteld of Zwarte Piet racistisch is. Inmiddels schijnt dat voor een minderheidsgroepje ook geen vraag meer te zijn, maar weet men het zeker. In een hoorzitting in het Amsterdamse stadhuis werd een zo treurig niveau bereikt dat Roy Groenberg (van de stichting Eer en Herstel, “het hartje van de inheemse- en Afro Surinaamse gemeenschap in Nederland”) de volgende nogal ontspoorde vergelijking maakte:

“Hoe zouden de nazaten van Anne Frank het vinden als bondskanselier Angela Merkel zou zeggen dat de Shoah een kinderfeest is waar het gas uit Groningen bij hoort?” (NRC vrijdag 18 oktober 2013, blz. 6)

Om kort te gaan: al jaren wordt er door een minigroepje beweerd dat Zwarte Piet verwijst naar de slavernij. Actiegroepen droegen veelzeggende namen als: 'Zwarte Piet =Zwart Verdriet' en er verschenen publicaties met een titel als 'Sinterklaasje, kom maar binnen zonder knecht'. Een mooi overzicht van dit alles is te vinden bij John Helssloot (2009), medewerker van het Meertens Instituut. Wat ik in de oplevende discussies uit de media van de laatste week mis, is de kennis van de herkomst van Zwarte Piet.

Het Sinterklaasfeest is eeuwenlang in Nederland gevierd zonder Zwarte Piet. Pas in 1850 verscheen er een voor het Sinterklaasfeest gezichtsbepalend boekje van de schoolmeester Jan Schenkman. Dit boekje opende met het 'klassieke' Sinterklaasliedje: “Zie, ginds komt de stoomboot” en in dat liedje werd een noviteit geïntroduceerd: Zwarte Piet. Immers: “Zijn knecht staat te lachen en wenkt ons reeds toe: wie zoet is krijgt lekkers en wie stout is de roe.”

Er is veel gespeculeerd over de herkomst van deze Zwarte Piet. De best verdedigbare verklaring is die van Eugenie Boer (2009). Schenkman heeft Zwarte Piet naar de mode van zijn tijd gemodelleerd naar het type van de zwarte page, en wel naar Moors model. Moorse pages waren in Schenkmans tijd in de mode bij welgestelden, zoals op tal van schilderijen te zien is (Boer, 2009, blz., 30).

Helssloot is enigszins ambivalent in zijn waardering van Zwarte Piet. Hij concludeert dan toch dat zich aan Zwarte Piet “…juist als groepen mensen zich verkleden als Zwarte Piet - nieuwe opkomende, betekenissen hebben gehecht, die min of meer los zijn komen te staan van die van de verbeelding van een zwarte’’ (Helssloot, 2009, blz. 84).

Overigens blijkt uit herhaaldelijk afgenomen enquêtes dat 96 procent van de Nederlanders het Sinterklaasfeest beschouwt als “een oude traditie, die niets met discriminatie en onderdrukking te maken heeft”. Maar in onze huidige democratie gaat het allang niet meer om dit soort overdonderende meerderheidsmeningen, maar veel vaker over de emoties van een enkeling.

Kortom: de beste deskundigen, die de geschiedenis van het Sinterklaasfeest hebben bestudeerd, kunnen geen direct verband vinden met de slavernij: in de hoogtijdagen van de slavenhandel was Sinterklaas in Nederland helemaal alleen en zonder Zwarte Piet. Hij kreeg pas in de tweede helft van de negentiende eeuw een goed geklede en geleidelijk steeds zelfstandiger functionerende logistieke medewerker, die door Schenkman, naar de geest van zijn tijd als Moorse page werd uitgebeeld.

Het uit Nederland verwijderen van deze logistieke medewerker is dus eigenlijk helemaal niet iets dat de Antilliaanse en Surinaamse bewoners van de Bijlmer met een verwijzing naar het slavenverleden kunnen en moeten willen eisen. Tenzij ze, vergelijkbaar met PVV’ers, logistieke medewerkers, die moslim zijn en door wie enkele andere Nederlanders zich beledigd voelen, het land uit willen hebben.

Er zijn heel wat belangrijkere terreinen van racisme bestrijding en discriminatie, waar Nederlanders zich druk om zouden moeten maken: zie de onlangs gepubliceerde verwijten van de Raad van Europa en de oproep van de Nationale Ombudsman aan politiek Nederland om een campagne te voeren ter bestrijding van racisme en discriminatie. Dat de NRC dit bericht over de Ombudsman onmiddellijk plaatst onder een paginagroot artikel over zwarte Piet suggereert een verband dat afleidt van de problemen waarom het echt gaat.

Verwijzingen zijn te vinden in het boek van Koops, Pieper en Boer (red., ), 2009. 'Sinterklaas verklaard'. Amsterdam: SWP