‘It’s beginning to feel a lot like Brexit’

Als internationaal medewerker van de Universiteit Utrecht hebben de plannen van de Nederlandse overheid om Engelstalige studies aan banden te leggen mij boos en verdrietig gemaakt. Ik woon hier lang genoeg om te weten dat in de Nederlandse politiek (en aan de Nederlandse universiteiten) elk gedurfd of radicaal plan na veel commotie stilletjes op de lange baan wordt geschoven of eindigt in een lauw compromis. In dit geval zou dat misschien niet zo erg zijn. Toch is het duidelijk dat dit een keerpunt is: tot voor kort voerden Nederlandse universiteiten actief een groots internationaliseringsbeleid om meer buitenlandse studenten en medewerkers aan te trekken en hen te helpen zich te ontpoppen tot serieuze concurrenten in het wereldwijde hoger onderwijs. Vroeger was er ook een oprechte overtuiging dat een meer internationale onderwijs- en studie-ervaring ook nationale studenten en de Nederlandse samenleving in het algemeen ten goede kwam. Zij worden immers geconfronteerd met enorme wereldwijde uitdagingen zoals klimaatverandering of de opkomst van China. Dat lijkt allemaal te zijn verdwenen.

Het is moeilijk te zeggen wat er is veranderd. Er is nog steeds een ernstig tekort aan hoogopgeleide werknemers in Nederland, juist het type mensen dat wordt aangetrokken door de Engelstalige priogramma's die hier worden aangeboden. Ook is het keer op keer gebleken dat internationale studenten meer geld opleveren dan ze kosten. Voor zover ik weet is de klimaatverandering ook nog niet opgelost.

Volgens de regering zal de terugkeer naar het Nederlands als voertaal ervoor zorgen dat meer internationale studenten in het land blijven na hun afstuderen, omdat ze gedwongen zullen worden om de taal te leren. Maar natuurlijk zullen velen gewoon niet meer komen – en dat is het hele punt. Het beleid om het aantal internationale studenten terug te dringen is duidelijk bedoeld om verschillende binnenlandse problemen aan te pakken: van de woningnood in veel universiteitssteden tot het dreigende verdwijnen van het Nederlands als academische taal en Nederlandse studenten die niet de studies kunnen doen die ze willen. Dit zijn allemaal legitieme zorgen, maar het is twijfelachtig of ze zullen worden opgelost door het aantal internationale studenten te beperken. De waarheid is dat deze groep een gemakkelijk doelwit is voor de binnenlandse politiek. Daarom wordt dit beleid gesteund door het hele politieke spectrum, van het extreemrechtse FvD tot de Amsterdamse GroenLinks-burgemeester Femke Halsema, die het allemaal interpreteren als een overwinning voor hun kiezers. Op politiek niveau is het wegwerken van internationale studenten een nationale consensus – een tekort aan vaardigheden en een stijgende zeespiegel ten spijt.

Denemarken ging ons voor. In 2021 voerde de Deense regering, enthousiast gesteund door alle grote politieke partijen, restricties in op het aantal Engelstalige opleidingen, ondanks de waarschuwingen van universiteiten en arbeidsmarktexperts. Het resultaat was een dramatische daling van het aantal inschrijvingen van internationale studenten, met name in de natuurwetenschappen, ICT en techniek. Sindsdien heeft een nieuwe regering het beleid deels teruggedraaid.   

Net als in Denemarken wordt het Nederlandse debat vaak gevoed door de mythe van de niet-geïntegreerde expat, die hier blijft om (bijna) gratis onderwijs of andere voordelen te krijgen en dan verder gaat. Het klopt dat veel mensen die naar Nederland komen om te studeren of te werken terugkeren naar hun geboorteland, maar dit komt omdat het moeilijk is om ver weg van je eigen taal en cultuur en vrienden en familie te leven. Een nieuw leven opbouwen in een land waar je geen wortels hebt, is niet voor iedereen weggelegd. Maar het is makkelijker om het in Nederland te doen dan in veel andere landen (mijn geboorteland Duitsland bijvoorbeeld) juist omdat Nederland vaak aanvoelt als een tweetalig land. Dit geeft mensen de kans om hun draai te vinden voordat ze beslissen of het leven in Nederland iets voor hen is.

Gedwongen Nederlandse lessen zullen daar niets aan veranderen: de mensen die ik ken die zijn gebleven hebben allemaal de taal geleerd. Degenen die vertrokken, hadden verschillende redenen. Het inperken van Engelstalige studies zal alleen maar betekenen dat minder mensen het proberen. Begrijp me niet verkeerd, ik denk dat het belangrijk is om de taal te leren van het land waar je woont, om zo volledig deel te nemen aan de samenleving waar je deel van uitmaakt, maar iedereen die denkt dat de druk op immigranten om de taal van het land te leren niet hoog genoeg is, heeft nooit in het buitenland gewoond.

It’s beginning to look like a lot Brexit, lijkt het. Ik studeerde en werkte vele jaren in het Verenigd Koninkrijk en beschouwde het als mijn tweede thuisland – tot het referendum in 2016. Destijds voelde het alsof het land bijna van de ene op de andere dag van levendig en multicultureel naar xenofoob en door zichzelf geobsedeerd veranderde. Wat me toen opviel was de manier waarop zelfs mijn Britse vrienden niet echt begrepen hoe diep kwetsend het resultaat was voor de vele EU-inwoners die in het land woonden. Ze zagen het hele gebeuren meestal als een interne aangelegenheid of een drama van de binnenlandse politiek.

In het Nederlandse debat over Engelstalig onderwijs lijken de vele internationale academici die hier werken ook weleens vergeten te worden. Maar zelfs als je het eens bent met het beleid is het nog steeds mogelijk om sympathie te hebben voor de mensen wier leven behoorlijk dramatisch zal worden beïnvloed door de plannen. Voor mij persoonlijk zal dit beleid geen grote gevolgen hebben voor mijn werkzame leven, aangezien ik al lessen in het Nederlands geef. Ik weet dat het met de meesten van mijn internationale collega's goed zal gaan en dat ze zich zullen aanpassen aan deze nieuwe situatie – immigranten zijn immers veerkrachtig. Maar we zijn hier gekomen vanwege het internationale en open karakter van de Nederlandse wetenschap, en dat lijkt te verdwijnen. Dat is iets om te betreuren.

Als de plannen echt worden doorgezet, zal ik ook de vele internationale studenten missen die zoveel enthousiasme en energie naar de collegezalen brengen – mensen die hun koffers pakken en een tijdje in een ander land gaan wonen zijn meestal interessante mensen. Ik weet ook dat veel van mijn Nederlandse studenten hen zullen missen: de meerderheid van de studenten in de Engelstalige opleidingen van onze afdeling komt namelijk uit Nederland. Ze waarderen de nieuwe ervaringen en perspectieven die een internationale omgeving met zich meebrengt. Het is iets dat Nederland onderscheidt van andere landen en het is iets om te vieren en te behouden. Het is ook een hele fijne manier om samen te leven. Laten we dat niet veranderen.