Narcissus
De Tweede Kamerverkiezingen komen er weer aan. Een veelbesproken vraagstuk is dat van immigratie en integratie, vaak met de nadruk op moslims in Nederland. Hoewel de meesten van hen hier zijn geboren, de taal spreken en net als iedereen boodschappen doen bij de Albert Heijn, lijken ze toch vaak de zondebok te zijn van alles wat er mis is in de samenleving.
De nieuwste telgen in wat sommigen een 'hetze tegen moslims' noemen, zijn de verkiezingsfilmpjes van Wilders’ PVV en Verdonks TON. De boodschap? Ze komen eraan: de Turken, Bulgaren, Polen, Slovenen, wie eigenlijk niet? 'Ons' Nederland zit vol en als we niet hard optreden zal het de afgrond in worden geholpen door de verdervende effecten van hoofddoekjes en minaretten. Vanwaar deze negatieve beeldvorming en oproep tot buitensluiting? En waarom de nadruk op groepen met wie we inmiddels al generaties lang samenleven en waarmee we eigenlijk meer overeenkomen dan verschillen?
Volgens Freud komt dit door het ‘narcisme van het geringe verschil’: wanneer mensen onderling veel gemeen hebben zijn zij geneigd op zoek te gaan naar miniem, soms onbeduidend onderscheid om hun identiteit te bevestigen. Door middel van politiek en media worden deze geringe verschillen tussen groepen mensen vervolgens uitvergroot met abstracte en algemene tegenstellingen tussen ‘ons’ en de ‘ander’ tot gevolg. In dit proces bezien wij onze eigen opvattingen veelal in een positiever en die van de ander in een negatiever daglicht (het onderbuikgevoel).
Binnen de sociale en geesteswetenschappen wordt de totstandkoming van deze tegenstellingen verklaard aan de hand van het primordialisme. Binnen een primordialistisch wereldbeeld, kenmerkend voor de vroege antropologie, bestaan ras en etniciteit als een statisch, onwrikbaar onderdeel van iemands identiteit. Dit in tegenstelling tot de constructivisten die het liever hebben over een, in de academische wereld breed geaccepteerde, veranderlijke wereld waarin identiteit tot stand komt door sociale interactie.
Door te geloven in een onveranderlijke identiteit verworden groepen tot veelal onterechte stereotypes. Weinigen voldoen immers aan de verschillende etiketten die op hun groep zijn geplakt. De meeste Surinamers zijn niet lui en lang niet alle Duitsers graven kuilen. Desalniettemin zijn mensen geneigd zich in zekere mate te vereenzelvigen met sommige labels die hen wordt toegekend. Zo vormen geringe verschillen de basis voor polarisering met verdergaande sociale, politieke en economische marginalisering tot gevolg. Aangezien dit weer nauw samenhangt met werkloosheids- en criminaliteitscijfers brengt dit een vicieuze cirkel tot stand die sommigen de gelegenheid biedt om te zeggen: 'zie je nou wel'. In een xenofoob klimaat kan een populist dan koning worden.
Discussies over immigratie en integratie zijn erbij gebaat om onze overeenkomsten en niet onze verschillen als uitgangspunt te nemen. Het narcisme van het geringe verschil kan in een primordialistisch wereldbeeld leiden tot nare scenario’s die alleen door middel van wederzijds respect, begrip en dialoog kunnen worden opgelost. Door op 9 juni je stem te geven aan partijen die exclusiviteit en niet inclusiviteit voorstaan, door macht aan de meerderheid te geven in plaats van minderheden te beschermen, doen we afbreuk aan onze democratische waarden en creëren we een angstig en onleefbaar Nederland. Doen we dit toch, dan is het slechts een kwestie van tijd voordat geringe verschillen het doelwit worden van boetes of belastingen.