Pandemie in de piste

Grootscheepse en kostbare campagnes om bijvoorbeeld de Mexicaanse griep te voorkomen, worden al snel geldverspilling genoemd. Immunoloog Frank Miedema is het daar niet mee eens. Voorkomen is immers beter dan genezen.

Een paar jaar geleden hoorde ik Maarten van Rossem eens spreken over hoe wij tegenwoordig de gevaren van epidemieën beleven. Hij sprak toen na Roel Coutinho en maakte het, op zijn bekende humoristische wijze, ondanks een overtuigend verhaal van Coutinho, volkomen duidelijk dat hij al die waarschuwingen voor griep en SARS volkomen overdreven vond. Het had te maken met onze risicoperceptie, we zijn er niet meer aan gewend dat er dingen kunnen gebeuren die we niet onder controle hebben. We zijn verwende kinderen volgens van Rossem... De studenten waren verward door zijn stellige mening.

Wij in het westen vinden het nu niet acceptabel dat er doden vallen door griep, SARS of Q-koorts, iets dat in vroegere in tijden van pest, gele koorts en cholera heel normaal was. De pest roeide op gezette tijden in dichter bevolkte gebieden letterlijk halve dorpen en steden uit. Wij brachten de mazelen en onze andere kinderziekten naar de Amerikaanse Indianen met desastreuze gevolgen. Kinderziekten: infecties waaraan we zijn aangepast in de evolutie. Ik las De Pest van Camus toen ik vijftien was en dat was best even schrikken. Het gevecht om het bestaan… tja… ook ik ben met nul risico opgegroeid en dus van na de grote epidemieën namelijk.

Is het zo dat we door onze toegenomen kennis van infectieziekten, het niet meer accepteren dat miljoenen mensen zouden overlijden aan een herhaling van de Spaanse griep? Dat we het in principe, technocratisch kunnen voorkomen? Dat is een hele redelijke aanname. Alhoewel: is er aan de kosten van het vermijden van zulk ongemak een grens, een plafond?

In 2009 zat ik in de commissie die minister Klink moest adviseren: er dreigde niet alleen volgens Osterhaus een wereldwijde Mexicaanse griepepidemie. Een mogelijk dodelijk virus kwam er aan dat erg besmettelijk is en in dichtbevolkte gebieden haar tol zou eisen. Klink moest kiezen: voor 300 miljoen euro een vaccin kopen en Nederland beschermen. Of het risico nemen dat de epidemie niet zou komen of dat het virus minder dodelijk zou zijn. Wij adviseerden om die 300 miljoen uit te geven. De epidemie kwam niet, het Mexicaanse virus was niet heel dodelijk, Klink was een loser, er volgden Kamervragen. Wij waren losers met voor 300 miljoen euro aan vaccins die we zelfs aan Afrika niet meer konden slijten..

Ach achteraf. Als wij het niet hadden gekocht en de epidemie was dodelijk en groot geweest... dan waren de rapen pas echt gaar geweest. En niet alleen in de Tweede Kamer.

Ondanks dat de kans op een grote dodelijke epidemie heel klein was, gingen we allemaal voor safety first. Waarom? Omdat het geld er was, in de rijke Westerse landen althans? We kochten het risico af. In Afrika, Azië, Zuid Amerika, Indonesië en India deed men, deden we, niets. Men kon niet en aanvaardde het risico. Het risico op een heel kleine kans op een grote ramp. Wij kochten datzelfde kleine risico af, maar niemand maakte zich kennelijk druk over wat er kon gebeuren in die arme landen.

Stel je eens even voor, wij achter de dijken veilig gevaccineerd - behalve de Bible Belt dan - en op de televisie zien we Sacha de Boer vertelt hoe het Mexicaanse griepvirus Afrika en India binnenvalt, en een slachting aanricht.

Dus zo zit dat: als wij ons hier kunnen beschermen, zelfs tegen hoge kosten, dan doen we het, alhoewel we er wel achteraf over zeuren als het niet nodig is gebleken. Maar het risico elders in de arme landen dat vele malen groter is wordt door ons niet beleefd.

Intussen maakt Greenpeace zich druk om het lot van de walvissen.

Ik constateer dat onze perceptie van het risico van epidemieën irrealistisch is. Irrationeel, zeer lokaal en - van belang voor het thema van dit festival - we hanteren een dubbele moraal die veel minder beschaafd is dan we denken en dan zou moeten. Dit zouden we constant in gedachten moeten houden bij onze discussies over de vorige, maar vooral al over de aanstaande dreigende epidemieën zoals het nieuwe griepvirus in China en het nieuwe MERS- coronavirus in Saoedi-Arabië.

Frank Miedema is hoogleraar immunologie, decaan en vice-voorzitter van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht. Bovenstaande lezing gaf hij afgelopen zaterdag bij festival deBeschaving.