Universiteiten, denk zelf na over financiering onderzoek uit autocratische landen

Stelt u het zich eens voor. De Universiteit Utrecht maakt bekend dat er aan de UU een nieuw instituut opgericht wordt, voor de studie van de democratie en de rechtsstaat. De financiering van dit instituut zal komen van conservatieve Amerikaanse denktanks en de Trump Foundation. Ook zullen er banden zijn met de regeringen van Polen en Hongarije, en zal er een leerstoel komen, de Donald J. Trump chair for the study of Democracy and the Rule of Law.

Dit is uiteraard een volstrekt hypothetisch scenario. Een dergelijke leerstoel zal er namelijk nooit komen. Een Nederlandse universiteit zou  het namelijk helemaal nooit willen dat geldstromen van Amerikaanse conservatieve populisten een Nederlands onderzoeksinstituut zullen financieren, nota bene een instituut dat zich bezig zal houden met de studie van de democratie en rechtsstaat die diezelfde populisten zo bedreigen. En zelfs al zou een universiteit dat willen, dat zou er vrij snel een intern correctiemechanisme optreden. Want de lezer kan zich vast wel een voorstelling maken van de ophef dat een dergelijk nieuws zal genereren aan Nederlandse universiteiten. De protesten van wetenschappers en studenten, de petities die massaal getekend worden, ze zullen ervoor zorgen dat al zelfs al zou een universiteit dit willen, dan nog zou ze het waarschijnlijk niet aandurven om ooit met deze populisten in zee te gaan, laat staan ze een onderzoeksinstituut te laten financieren.

Chinese communistische partij
Het correctief mechanisme van universiteiten, studenten, en wetenschappers zou dan hier ook goed haar werk doen. Geld uit deze hoek zouden we niet moeten willen ontvangen in de wetenschap hier in Nederland. En we weten allemaal heel goed waarom. Des te verrassender is het dan ook dat dat we recentelijk uit het nieuws moesten vernemen dat aan de VU een onderzoeksinstituut, dat onder leiding staat van de Utrechtse hoogleraar Tom Zwart, voor de studie van mensenrechten gefinancierd bleek te worden door een Chinese Universiteit, die nauwe banden onderhoudt met de Chinese communistische partij. En alhoewel volgens gemaakte afspraken de wetenschappelijke integriteit van het instituut niet in het geding was bleken aan de het instituut verbonden wetenschappers zich toch publiekelijk vrij relativerend en bagatelliserend uit te laten over mensenrechten –en dan zeker wanneer op China aankwam- en in het bijzonder over de Chinese onderdrukking van de Oeigoeren. Na deze berichtgeving ontstond er uiteraard de nodige ophef, waarop de VU besloot in te grijpen en de samenwerking met en financiering vanuit China stop te zetten, omdat volgens de VU de ‘schijn van afhankelijkheid’ was ontstaan.

De lezer denkt nu natuurlijk dat de VU in deze kwestie goed heeft gehandeld, en dat hiermee dan toch ook eigenlijk de kous af is? Maar ik vrees dat dit niet het geval is. Want deze casus legt namelijk een veel diepere problematiek bloot die speelt aan onze universiteiten, en waarvan de kwestie aan de VU alleen maar een symptoom is. Want hoe kan het dat er pas ophef ontstond toen media erover begonnen te berichten? Waar was de correctie vanuit de universiteiten, de wetenschap en studenten zelf? Zou een dergelijke samenwerking ook hebben kunnen bestaan met conservatieve Amerikaanse denk tanks? De Trump Foundation? Het Hongarije van Viktor Orban? En zo nee, waarom dan wel met China, en met Chinese universiteiten?

Invloed wereldwijd
We moeten ons afvragen hoe het mogelijk is dat er aan een Nederlandse universiteit een instituut bestaat dat zich bezighoudt met de studie van mensenrechten, terwijl ze wordts gefinancierd wordt door mensenrechtenschender China. En hoe kan het bijvoorbeeld dat een islamitische autocraat, de Sultan van Oman, een leerstoel voor de studie van de islam financiert aan de Universiteit Leiden? Hoe kan het zijn dat universiteiten dit toestaan –of lang toestonden? En vooral: hoe kan het zijn dat wetenschappers en studenten zelf hier niet massaal tegen protesteren?

Laten we onszelf niet voor gek houden. Dit soort kwesties zullen blijven voorkomen. China strooit met geld, en breidt middels haar confucicusinstituten haar invloed aan universiteiten wereldwijd uit. Islamitische autocraten uit de Golfstaten strooien al decennia eveneens met geld en wereldwijd zijn diverse onderzoeksinstituten en leerstoelen door hen opgericht, zonder dat dit tot veel ophef in de wetenschap leidde. Zo ook dus in Leiden. In het kader van internationalisering doen universiteiten maar te graag aan dit soort samenwerking –zeker als dit geld met zich meebrengt- en men werft ook maar al te graag studenten uit bijvoorbeeld China die flink wat collegegeld moeten ophoesten. Dat China en islamitische autocraten vervolgens voet aan de grond krijgen aan onze universiteiten is een probleem, en zou ons tot introspectie moeten stemmen. Want hoe kan het dat dit gebeurt? 

Wetenschappelijke integriteit
Is het alleen een geldkwestie? Of speelt er meer. Persoonlijk ben ik meer geneigd te denken dat dit het laatste is. Natuurlijk kunnen universiteiten de inkomsten gebruiken, zorgt de drang naar internationalisering er voor dat universiteiten soms beslissingen nemen waar men later weer spijt van krijgt. Maar het probleem zit dieper dan dat. De VU stopte de Chinese geldstroom pas toen er een maatschappelijke peer review optrad. Het interne correctiemechanisme ontbrak echter.

Hoe kan het dat universiteiten die wél samenwerken met China of islamitische autocraten zo weinig weerstand vanuit de wetenschap of studenten ondervinden? Het lijkt of communistisch China en islamitische autocraten in de wetenschap minder weerstand oproepen dan Amerikaanse of Europese rechtspopulisten.

 De wetenschap houdt zichzelf voor dat een China of een Oman middels hun financiering het zeker niet voor het zeggen krijgen, omdat de wetenschappelijke integriteit contractueel vastgelegd is. Maar wat men vergeet is dat dergelijke landen uiteindelijk altijd geld doneren met een reden. Ze willen namelijk dat aan Westerse universiteiten een bepaalde boodschap uitgedragen wordt. In de praktijk krijgen daarom voor een China of een Oman welgevallige stemmen een podium, en geld, en daarmee wordt het academische, en maatschappelijke debat in Nederland beïnvloed. Dit zou de wetenschap niet moeten willen.

Diepgaande introspectie
Willen we dan ook voorkomen dat dit soort kwesties in de toekomst nog veel vaker zullen voor zullen komen, en dat de invloed van China en andere autocratische staten toeneemt aan onze universiteiten, dan zullen we waakzamer, weerbaarder en vooral kritischer moeten worden. Wanneer samenwerking met Israël wel leidt tot massale protesten vanuit de wetenschap, zoals recent bleek uit een petitie op de UU waarin gepleit werd samenwerking met Israelische universiteiten te stoppen, maar samenwerking met China niet, dan hebben we een probleem. Laat deze casus een les zijn, een les voor universiteiten, maar ook voor veel wetenschappers zelf. We hebben een wetenschappelijk intern correctiemechanisme nodig tegen dergelijke invloeden. En om dat te realiseren is diepgaande introspectie bij zowel universiteiten als wetenschappers hard nodig.