Weg met de mythes over wetenschap

Waardenvrije wetenschap bestaat niet, schrijft Geneeskundedecaan Frank Miedema in een open brief aan Hans Clevers, de nieuwe president van de KNAW.

Beste Hans,
Professor Robbert Dijkgraaf heeft bij zijn afscheid als president van de KNAW weer gepleit voor meer fundamenteel onderzoek. Hij schaart zich daarmee in het koor van de advocaten van de pure wetenschap, zoals Ad Lagendijk en Piet Borst die recent weer hun beklag deden over het verkwanselen van de pure waardenvrije wetenschap en het onbegrip bij politiek en publiek voor wetenschap.
Dat is old school, hameren op het aambeeld van onstuurbaar fundamenteel onderzoek, waarvoor men in blind vertrouwen het publieke geld moet geven; want dan 'komt het uiteindelijk wel goed met de innovatie'. Dijkgraaf heeft er geen cent extra door losgekregen. Integendeel, er is een forse greep in de kas van NWO, KNAW en ZonMW gedaan, ten faveure van onderzoek dat verplicht samen met het bedrijfsleven moet worden uitgevoerd. Dat is slecht nieuws, vooral voor startende onderzoekers.
Dijkgraaf heeft als echte bèta en topwetenschapper en vooral als wetenschappelijke side kick in DWDD hele goede dingen voor de wetenschap gedaan. Hij heeft de mythe gereanimeerd met verhalen over zwarte gaten, de Big Bang, het Higgs-boson en het raadsel van de donkere materie. Robbert heeft met zijn openbare les 1,5 miljoen mensen het gevoel gegeven dat ze begrijpen wat de wetenschappers nu begrijpen en dat is een prestatie van formaat.
Toch doen we er nu goed aan maar eens het echte en hele verhaal over de wetenschap te vertellen. Wetenschap, en niet alleen Life Science, heeft zich sinds 1980 in razend tempo ontwikkeld van aanbodgestuurde black box tot een proces van ‘samen maatschappelijke vragen identificeren en aanpakken’. Het is op die manier uitgegroeid tot een machtige maatschappelijke factor.
Moderne wetenschap is topsport en vooral teamsport, waar op hoog niveau en het scherpst van de snede gewerkt wordt. Laten we de mythes over wetenschap, als enige plek op aarde waar ieder belangeloos en vervuld van hoog verheven idealen de prachtigste ontdekkingen doet, achter ons laten. Wetenschappelijke kennis is harder nodig dan ooit en dat er af en toe over de juistheid en bruikbaarheid daarvan gediscussieerd wordt is niet vreemd. Kennis is het product van mensen die niet onfeilbaar of heilig zijn. Er is onzekerheid, er zijn forse meningsverschillen vooral aan het front van de wetenschap waar nieuwe kennis gemaakt wordt.
Laten we die discussies niet toedekken, maar uitleggen dat in de praktijk van wetenschap die verschillen van inzicht er uitgezeefd worden tot een robuust eindproduct ontstaat. Zo is wetenschap altijd geweest en het is juist dat proces dat wetenschappelijke kennis zo sterk maakt. Wetenschap is in alle opzichten gewoon mensenwerk, maar wel heel leuk, creatief en bijzonder werk, want door wetenschap kun je de wereld veranderen. Latour schreef niet voor niets het volgende in een boek over Pasteur: “Give me a laboratory and I will raise the world.”
Ook in de wetenschap wordt aan politiek gedaan, want er moeten keuzes gemaakt worden met schaarse middelen. Er spelen tegengestelde belangen, ook als het om fundamenteel onderzoek gaat. De keus om miljarden te besteden aan het zoeken naar bewijs voor het Higgs-boson of donkere materie is dus niet waardenvrij. Immers, met dat geld had ook aan een malariavaccin of aan de ontwikkeling van een nieuwe behandelmethode van kanker, of preventie van een tropische ziekte of hartfalen gewerkt kunnen worden.
In het licht van die discussies moet de KNAW de pleitbezorger zijn voor “well ordered science in a well ordered society”, zoals de wetenschapsfilosoof Philip Kitcher het noemt. Dat vereist een proces waarin we samen, op ordentelijke democratische wijze de belangrijke problemen uit de maatschappij identificeren en onze prioriteiten stellen. KNAW onderzoekers hebben in 2011 de 49 grote maatschappelijke problemen benoemd waaraan onderzoek gedaan kan en moet worden. Daarvoor hebben we alle wetenschapsgebieden hard nodig.
Een flink aantal instituten, faculteiten en vooral ook de TUs en de UMCs zijn al volop in transitie naar Wetenschap 3.0, waarbij concrete vragen uit de maatschappij leidend zijn voor hun onderzoek. Dat hoeft, zoals jij weet, helemaal niet ten koste te gaan van fundamenteel onderzoek. Neem je eigen onderzoek, waarin fundamenteel en toegepast onderzoek naadloos met elkaar verweven zijn: hoe werken cellen in ons lichaam, waar gaat dat fout bij kankercellen en kunnen we dat herstellen en voorkomen?
Laat ook de KNAW onomwonden de moderne wetenschap, die werkelijk in open interactie met de maatschappij staat, omarmen en uitdragen. Die ontmythologisering van wetenschap brengt de onderzoekers op het marktplein midden tussen de potentiële gebruikers van nieuwe kennis. Gebruikers die zich staan te verdringen met hun vragen en met de wil om aan het werk te gaan, samen met die onderzoekers.
Deze open brief verscheen eerder op de opiniepagina van de Volkskrant.

Opinie
on 19/06/2012

Waardenvrije wetenschap bestaat niet, schrijft Geneeskundedecaan Frank Miedema in een open brief aan Hans Clevers, de nieuwe president van de KNAW.

Beste Hans,

Professor Robbert Dijkgraaf heeft bij zijn afscheid als president van de KNAW weer gepleit voor meer fundamenteel onderzoek. Hij schaart zich daarmee in het koor van de advocaten van de pure wetenschap, zoals Ad Lagendijk en Piet Borst die recent weer hun beklag deden over het verkwanselen van de pure waardenvrije wetenschap en het onbegrip bij politiek en publiek voor wetenschap.

Dat is old school, hameren op het aambeeld van onstuurbaar fundamenteel onderzoek, waarvoor men in blind vertrouwen het publieke geld moet geven; want dan 'komt het uiteindelijk wel goed met de innovatie'. Dijkgraaf heeft er geen cent extra door losgekregen. Integendeel, er is een forse greep in de kas van NWO, KNAW en ZonMW gedaan, ten faveure van onderzoek dat verplicht samen met het bedrijfsleven moet worden uitgevoerd. Dat is slecht nieuws, vooral voor startende onderzoekers.

Dijkgraaf heeft als echte bèta en topwetenschapper en vooral als wetenschappelijke side kick in DWDD hele goede dingen voor de wetenschap gedaan. Hij heeft de mythe gereanimeerd met verhalen over zwarte gaten, de Big Bang, het Higgs-boson en het raadsel van de donkere materie. Robbert heeft met zijn openbare les 1,5 miljoen mensen het gevoel gegeven dat ze begrijpen wat de wetenschappers nu begrijpen en dat is een prestatie van formaat.

Toch doen we er nu goed aan maar eens het echte en hele verhaal over de wetenschap te vertellen. Wetenschap, en niet alleen Life Science, heeft zich sinds 1980 in razend tempo ontwikkeld van aanbodgestuurde black box tot een proces van ‘samen maatschappelijke vragen identificeren en aanpakken’. Het is op die manier uitgegroeid tot een machtige maatschappelijke factor.

Moderne wetenschap is topsport en vooral teamsport, waar op hoog niveau en het scherpst van de snede gewerkt wordt. Laten we de mythes over wetenschap, als enige plek op aarde waar ieder belangeloos en vervuld van hoog verheven idealen de prachtigste ontdekkingen doet, achter ons laten. Wetenschappelijke kennis is harder nodig dan ooit en dat er af en toe over de juistheid en bruikbaarheid daarvan gediscussieerd wordt is niet vreemd. Kennis is het product van mensen die niet onfeilbaar of heilig zijn. Er is onzekerheid, er zijn forse meningsverschillen vooral aan het front van de wetenschap waar nieuwe kennis gemaakt wordt.

Laten we die discussies niet toedekken, maar uitleggen dat in de praktijk van wetenschap die verschillen van inzicht er uitgezeefd worden tot een robuust eindproduct ontstaat. Zo is wetenschap altijd geweest en het is juist dat proces dat wetenschappelijke kennis zo sterk maakt. Wetenschap is in alle opzichten gewoon mensenwerk, maar wel heel leuk, creatief en bijzonder werk, want door wetenschap kun je de wereld veranderen. Latour schreef niet voor niets het volgende in een boek over Pasteur: “Give me a laboratory and I will raise the world.”

Ook in de wetenschap wordt aan politiek gedaan, want er moeten keuzes gemaakt worden met schaarse middelen. Er spelen tegengestelde belangen, ook als het om fundamenteel onderzoek gaat. De keus om miljarden te besteden aan het zoeken naar bewijs voor het Higgs-boson of donkere materie is dus niet waardenvrij. Immers, met dat geld had ook aan een malariavaccin of aan de ontwikkeling van een nieuwe behandelmethode van kanker, of preventie van een tropische ziekte of hartfalen gewerkt kunnen worden.

In het licht van die discussies moet de KNAW de pleitbezorger zijn voor “well ordered science in a well ordered society”, zoals de wetenschapsfilosoof Philip Kitcher het noemt. Dat vereist een proces waarin we samen, op ordentelijke democratische wijze de belangrijke problemen uit de maatschappij identificeren en onze prioriteiten stellen. KNAW onderzoekers hebben in 2011 de 49 grote maatschappelijke problemen benoemd waaraan onderzoek gedaan kan en moet worden. Daarvoor hebben we alle wetenschapsgebieden hard nodig.

Een flink aantal instituten, faculteiten en vooral ook de TUs en de UMCs zijn al volop in transitie naar Wetenschap 3.0, waarbij concrete vragen uit de maatschappij leidend zijn voor hun onderzoek. Dat hoeft, zoals jij weet, helemaal niet ten koste te gaan van fundamenteel onderzoek. Neem je eigen onderzoek, waarin fundamenteel en toegepast onderzoek naadloos met elkaar verweven zijn: hoe werken cellen in ons lichaam, waar gaat dat fout bij kankercellen en kunnen we dat herstellen en voorkomen?

Laat ook de KNAW onomwonden de moderne wetenschap, die werkelijk in open interactie met de maatschappij staat, omarmen en uitdragen. Die ontmythologisering van wetenschap brengt de onderzoekers op het marktplein midden tussen de potentiële gebruikers van nieuwe kennis. Gebruikers die zich staan te verdringen met hun vragen en met de wil om aan het werk te gaan, samen met die onderzoekers.

Deze open brief verscheen eerder op de opiniepagina van de Volkskrant.

Tags: knaw | hans clevers | umc utrecht | fundamenteel onderzoek | hbo onderzoek

Advertentie