Wetenschap gaat niet om scores

De keuze voor de Utrechtse stamcelbioloog Hans Clevers als president  van de KNAW heeft stof doen opwaaien. Sociaalwetenschapper Ruud Abma vindt dat Clevers teveel focust op topsport en winnen.
Voorop staat dat Clevers een kei is: directeur van het KNAW Hubrecht Instituut voor Ontwikkelingsbiologie in Utrecht, hoogleraar moleculaire genetica aan het UMC Utrecht, en winnaar van de Spinozaprijs en de Heinekenprijs. Collega’s als Piet Borst, Ronald Plasterk en Cox Terhorst steken de loftrompet over hem: hij is doelgericht, heeft een goede neus voor wat belangrijk is en is zeer efficiënt.
Hij hoort binnen de KNAW wel bij de bèta’s, maar naar eigen zeggen staat zijn vak even ver af van dat van zijn voorganger Dijkgraaf  (mathematische fysica) als dat van diens voorganger, de historisch letterkundige Frits van Oostrom. Bovendien heeft hij in zijn tien jaar als KNAW-instituutsdirecteur ‘de geesteswetenschappen goed leren kennen en waarderen’ (interview in de Volkskrant, 31 maart 2012). Gelukkig maar.
Toch is er reden tot zorg. Clevers doet voor een academicus behoorlijk ondoordachte uitlatingen. Hij vergelijkt zijn onderzoeksveld met een ‘wielerwedstrijd’ en zegt: ‘wij draaien mee in de kopgroep’. Elders in het interview meldt hij dat Nederlandse wetenschappers heel goed zijn: het negende wetenschapsland ter wereld en qua productiviteit per wetenschapper in de top-drie: ‘Geef ons meer geld en we worden wereldkampioen’. Dergelijke praat is een wetenschapper onwaardig: wie wetenschap vergelijkt met topsport heeft het verkeerde vak gekozen. Wetenschap gaat om inhoud en niet om scores.
Ook meent Clevers te weten dat fraude in de wetenschap ‘heel zeldzaam’ is. Diederik Stapel is een rotte appel, en hij breekt af wat 20.000 anderen opbouwen. Uit een meta-analyse van Daniele Fanelli (2009) blijkt echter dat 2 procent van de wetenschappers toegeeft wel eens data verzonnen te hebben en 14 procent verdenkt collega’s van datafabricage. Dat is toch meer dan één rotte appel. Stapel is natuurlijk zeer bruikbaar als zwart schaap, waar tegenover anderen als hagelwit en brandschoon afsteken. De nieuwe KNAW-president toont zich echter naïef als hij denkt dat het daarmee klaar is, en dat het probleem met aanscherping van gedragscodes kan worden opgelost.
Wie wetenschap vergelijkt met een wielerwedstrijd draagt bij aan een klimaat waarin de hijgerigheid van het scoren belangrijker wordt gevonden dan zorgvuldigheid en lange adem. Clevers zal het ongetwijfeld goed bedoelen, maar ik raad hem toch aan beter op zijn woorden te letten. Misschien dat de geesteswetenschappers hem dan gaandeweg ook als ‘hun’ president zullen accepteren.
Ruud Abma is als cultuurpsycholoog verbonden aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de UU, en auteur van het boek Over de grenzen van disciplines. Plaatsbepaling van de sociale wetenschappen  (2011).