Bezuinigingen zijn nodig. Daar beginnen de voor en ook de meeste tegenstanders van de kabinetsplannen mee. Iemand die anders beweert heeft in zijn hersenen een schroefje los. Een daarvan is het kabinet zelf: we bezuinigen niet, we investeren over 4 jaar het geld opnieuw in hoger onderwijs. Als het geen bezuiniging is, wat is het dan wel?
Structural adjustment program, ofwel Shock Doctrine. Lekker kort door de bocht. Maar dat stelt het kader goed vast.
In 2007 schreef een OESO werkgroep een rapport met de titel: Moving Up the Value Chain: Staying Competitive in the Global Economy. De lijn van het rapport is het wegstromen van kapitaal en industrie naar opkomende landen, zoals China. De conclusie zou bijna zijn: jongens, er is nog een eter er bijgekomen en we moeten dus de koek verder verdelen; denkend aan Adam Smith die zei dat kapitaal gaat waar het meest productief is. Maar in de taal van OESO is hetzelfde zo gezegd: jongens, we krijgen straks minder, omdat we met hun moeten delen.
Je verwacht geen oud nieuws van OESO. China is al tijden een oord voor dure Europa ontvluchtende kapitaal. Het nieuws was dat nu ook de hoger opgeleide bevolking van onder andere China aantrekkelijk wordt voor bedrijven. Bedrijven zouden nu verder hun hoofdkantoren, R&D secties, beleiddepartmenten etc. naar het oosten verhuizen; allemaal plekken waar hogeropgeleiden de bemensing van zijn. Hogeropgeleiden, kenniseconomie, kennisintensieve technologie, rijke academische cultuur. Europeanen dachten lang dat kennis hun onverwoestbare competitive advantage zou zijn. Maar nu hebben ze alle reden in paniek te raken.
Paniek. Of nog net niet. Als wij, Nederland, tot de top 5 van kennislanden (OESO landen en in OESO index) behoren, winnen we dan nog wat kapitaal voor onszelf. Want investeerders kijken naar ons rapportcijfers. Als we het heel goed doen, winnen we misschien zelfs iets in de globale economie. Dat is vlug besloten. Organon en Abbot mogen dan hun R&D onderdelen al over hebben gezet, we hebben nog landbouwkennis in Wageningen, Business Economics in Rotterdam en andere universiteiten moeten maar eindelijk kleur bekennen.
Maar er moet snel wat gebeuren. Veerman heeft het over investeringen over de lange termijn. Maar geld glibbert uit de zak van Nederland in een mum van een seconde. De afgestudeerden stromen wat langzamer weg naar waar werkgelegenheid is. Europa was vroeger het paradijs voor economische migranten. Straks zijn Europeanen zelf de migranten. Alleen slecht geinformeerde Afrikanen en Arabiers raken nog hier verzeild. Het is een doemscenario die de nodige motivering voor een structural adjustment op tafel legt: arbeid moet goedkoper en universiteiten moeten bedrijven aantrekken en vasthouden.
Een langstudeerboete is snel een geschikte oplossing, zowel structureel als qua retoriek. Door een versneld afstuderen komt er ineens een grotere lading afgestudeerden de arbeidsmarkt op. Werkzoekenden die nu nog harder moeten concurreren om banen gaan eerder voor lagere lonen en minder gunstige arbeidsvoorwaarden. Universiteiten krijgen over 4 jaar het bezuinigde geld terug, maar in dezelfde periode zijn ze genoodzaakt hun onderzoekscapaciteit uit te besteden aan de prive-sector; interessant voor bedrijven die anders naar het Orient wegkijken. Ook zijn interessant masterstudenten die bij bedrijven aankloppen voor de bekostiging van hun eerste of tweede master, mits ze de master volgen die economisch zin heeft, dus waar het bedrijf zin in heeft. Natuurlijk kunnen kleine bedrijven zich minder goed permitteren op talent te jagen. Maar het gaat hier ook om verleiden van grote bedrijven met veel geld die steeds weg dreigen te lopen. Geen wonder ook dat ze zonder straf miljarden belasting mogen ontduiken. Als je ze straft lopen ze zo de gevangenis Nederland uit.
In een gegelobaliseerde wereld, kan je wel stellen, is vrije verkeer onvermijdelijk. Het geld waar ik straks voor werk kan nu ergens in Singapore rondslingeren. Nu in Zwitserlad. Helaas kan ik niet met een klik op een andere plaats verschijnen, hoe hard de reclame van Sunweb mij ook probeert te overtuigen. Geld heeft ook geen familie, geen verleden, geen hechting en geen geweten. Maar wat mij betreft bezuinigt dit kabinet mij toch naar China, want mijn schulden kan ik beter vanaf daar aflossen.
