'Als ik scherpe vragen krijg, is het veel spannender’

Georganiseerde Oost-Europese bendes trekken door Nederland, blijkt uit onderzoek van hoogleraar Dina Siegel. Vooral het grote aandeel van Roma trok media-aandacht. “Niemand durfde het erover te hebben, maar je moet wel praten over etnische groepen, hoe gevoelig het ook ligt.”

Dieven uit mobiele Oost-Europese bendes zijn professionele en goed georganiseerde criminelen, blijkt uit het onderzoek van hoogleraar criminologie Dina Siegel. Armoede en corruptie zorgen ervoor dat criminele organisaties zich verplaatsen naar rijke westerse landen als Nederland. Het team van Siegel interviewde 127 betrokkenen, zowel in Nederland als in Bulgarije, Roemenië, Polen en Litouwen en bezocht en observeerde relevante plekken zoals Roma-getto’s in Bulgarije en Roemenië en de Zwarte Markt in Beverwijk.
Taboe
Eén aspect van het onderzoek ligt gevoelig: Siegel verbindt Roma met criminaliteit. Dat wordt haar niet door iedereen in dank afgenomen. Al aan het begin van haar onderzoek merkte ze dat er hier bij mensenrechtenorganisaties veel weerstand tegen was. Niet voor niets besteedden veel media vooral aandacht aan de conclusies over Roma ook al vormt dat thema maar een onderdeel van het onderzoek. “Voor mij was het verrassend dat mensen dit opeens ontdekken”, zegt Siegel. “Blijkbaar vonden media dit sensationeel.”
Bij de Vlaamse talkshow Reyers Laat ontstond een discussie tussen Siegel en Rik Torfs, de rector van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij meende dat Siegel de Roma stigmatiseert en criminaliseert door te stellen dat naar schatting minimaal 80 procent van de Roemenen en Bulgaren in mobiele bendes Roma is. “Ik hoop dat ik uitgelegd heb waarom ik juist níet stigmatiseer. In de wetenschap gaat het om feiten. Als het Roma zijn, dan zijn het Roma. Waarom zou je in vage termen praten?”
‘Het zigeunertaboe’, kopte Vrij Nederland, en dat is niet teveel gezegd, meent de hoogleraar. “Het bleek dat niemand het over Roma durfde te hebben. Maar je moet wel praten over etnische groepen, hoe gevoelig het ook ligt. Als je zegt: Roemenen zijn crimineel, stigmatiseer je een heel grote groep, waar ook de hardwerkende immigranten onder vallen die hier komen met de beste bedoelingen.” Bovendien vergroot kennis over de etniciteit ook het begrip van de oorzaken. Roma zijn veelal afkomstig uit achterstandswijken. “Ze krijgen de kans om wat geld te verdienen en grijpen die.”
Zwarte Markt
Wat ook opzien baarde, was Siegels conclusie dat veel van de buit verkocht wordt op de Zwarte Markt in Beverwijk en andere markten. Eerder werd verondersteld, ook door Siegel, dat Oost-Europese bendes hun in Nederland gestolen waar juist verkochten in het thuisland. Het verraste Siegel dat media hier bovenop sprongen. “Bijna iedereen weet wel wat een bazaar is. Producten zijn er een stuk goedkoper, dan vraag je je toch af hoe dat kan? Het moet dan haast wel nep of gestolen zijn. Het verbaast mij als mensen die vragen niet stellen.”
Siegel vindt het belangrijk om in de media over haar onderzoek te vertellen. “Ik ben waarschijnlijk erg aardig voor journalisten, want ik vind het belangrijk dat mijn onderzoek openbaar is. Ik sta open voor reacties, want voor mijn onderzoek is het ook belangrijk dat ik weet hoe mensen reageren.” Tot nu toe was bijna iedereen positief, en ergens vindt de hoogleraar dat wel jammer. “Het is een beetje saai. En bovendien: waar baseren mensen zich op? Misschien vertel ik wel allemaal onzin!”
Graag scherpe vragen
Bij Pauw & Witteman had Siegel meer diepgang verwacht. De tijd die er voor haar onderwerp was, moest ze delen met schrijver Özcan Akyol, die ooit loopjongen was in een Roma-bende, en drie door Roma bestolen winkeliers uit Epe. “Ik hou ervan als er een discussie ontstaat”, zegt Siegel, “maar in dit geval zaten we allemaal op één lijn. Ik vond de bijdrage van Akyol niet echt relevant, omdat hij zelf geen Roma is en de familie waar hij voor werkte geen mobiele bende was.” Ze vindt het jammer dat de gevoeligheid van het onderwerp in het programma niet naar voren kwam. “Als ik scherpe vragen krijg, is het veel interessanter en spannender, en dan kan ik beter uitleggen wat het belang van het onderzoek is.”
Zo veel aandacht als de media besteedden aan de Roma en de verkoop van gestolen spullen op de Zwarte Markt, zo weinig ging het over de oorzaken van mobiel banditisme. Armoede en corruptie zijn blijkbaar minder aansprekende onderwerpen, concludeert Siegel. “Jammer, want voor mij als onderzoeker zijn juist de oorzaken zo belangrijk. Mijn team en ik zijn klaar met dit rapport, maar iemand moet ermee verder gaan. Je kunt deze vorm van misdaad alleen aanpakken als je de oorzaken weet te bestrijden. De EU moet de armoede in Oost- en Centraal-Europa tegengaan en uitzoeken hoe het komt dat daar heel veel geld verdwijnt door corruptie.”