De wetenschapper leert door op televisie
In 12 minuten vertellen over je onderzoek waar je jaren tijd in hebt gestopt. En dat voor een groot publiek, veel groter dan een gemiddelde collegezaal. In het tafelprogramma De Wereld Leert Door krijgen ook Utrechtse onderzoekers die kans. “De redactie wil graag dat we forse uitspraken doen.”
Welke kleurrijke praktijken gaan schuil achter de grote grijze muren van de hbo en universiteitsgebouwen? De Wereld Leert Door, afkomstig van dezelfde redactie als De Wereld Draait Door, belicht een nieuwe kamer voor de in het voorheen in het donker tastende burger. Tot eind maart interviewden presentatoren Diederik Jekel en Isolde Hallensleben dagelijks een wetenschapper over zijn of haar onderzoek. De VARA wil hiermee wetenschap toegankelijker maken.
Het idee ontstond na het succes van Robbert Dijkgraaf, de voormalige voorzitter van de KNAW die vorig jaar in de zendtijd van de DWDD college mocht geven en daarbij een miljoen kijkers trok. De interesse voor wetenschap is terug. Dagelijks trekt De Wereld Leert Door zo rond de 200.000 kijkers, en dat op de late avond.
In deze eerste serie zijn zeven Utrechtse wetenschappers aan bod gekomen. Geoloog André Niemeijer wordt gepresenteerd aan de Nederlanders die het voorspellen van aardbevingen tot zijn levenswerk heeft gemaakt. Paleoklimatoloog Appy Sluijs vertelt over hoe oude modder iets kan zeggen over de klimaatverandering. Astrobiologe Inge Loes ten Kate is de vrouw die bodemonderzoek doet op Mars. Diergeneeskundige Marianna Tryfonidou doet onderzoek naar hernia bij honden en kijkt hoe die rugklachten mensen kunnen helpen. Rivierwetenschapper Maarten Kleinhans wordt neergezet als de dompteur van woeste stromingen. Geneticus Hans Clevers spreekt over zijn baanbrekend onderzoek naar stamcellen en kunsthistoricus Merlijn Hurx over de opkomst van de Nederlandse bouwmarkten.
Voorbereiding
Veel voorbereiding op de uitzending krijgen de onderzoekers niet. De redactie belt op met de mededeling: “Je doet iets leuks, mogen we je in ons programma?” Na toezegging gaat het vervolgens heel snel. Het traject vanaf het bellen tot de uitzending duurt nog geen 1,5 week. “Ik had vooral veel telefonisch contact, waarna een oefengesprek met presentator Diederik Jekel volgde. Als mijn uitleg te ingewikkeld werd greep hij in,” vertelt André Niemeijer.
De redactie kiest niet zomaar willekeurig wetenschappers uit. De wetenschappers die aanschuiven worden ook beoordeeld of ze vaardig zijn in hun uitleg. “Ik voelde me heel relaxt. Het was een beetje als aan de bar zitten met een pils terwijl je bepaalde dingen uitlegt aan vrienden,” vertelt Appy Sluijs.
Forse uitspraken durven doen
De Wereld Leert Door heeft dan ook graag wetenschappers die forse uitspraken durven te doen. “Je wordt toch een beetje gestuurd, dat geven ze zelf ook toe. Zo hoorde ik: ’we willen kijkcijfers. Je bent hier niet om saaie wetenschappelijke conclusies te trekken.’”
Volgens Ten Kate heeft dit te maken met het feit dat wetenschapper de neiging hebben 1000 slagen om de hand te houden. En terecht. Harde feiten zijn harde feiten tot iemand anders iets anders bewijst. Ten Kate geeft hier een voorbeeld van met haar eigen onderzoek naar leven op Mars. “Als ik zeg: uiteraard is leven mogelijk op Mars, dan heb ik het straks gedaan.”
De wetenschappers die aanschuiven bij De Wereld Leert Door krijgen slechts 12 minuten om tot de kern van hun onderzoek te komen. Niemeijer benadrukt dat het grootste probleem zit in het versimpelen van je onderzoek. “Gelukkig kunnen we gebruik maken van voorwerpen, zo leg je efficiënter uit.”
“De spanningsboog van een kijker ligt maximaal op een kwartier. In dat kwartier wil ik vooral vertellen hoé we onderzoek doen,” zegt Sluijs. Dat is volgens hem ook de kracht van De Wereld Leert Door. “In normale wetenschapsjournalistiek is dat namelijk niet mogelijk, dan gooi je gewoon je eindresultaat de wereld in.”
Het platform dat De Wereld Leert Door biedt, zorgt ook voor uitdagingen. Ten Kate benadrukt dat het veel knapper is moeilijk onderzoek duidelijk uit te leggen in plaats van genuanceerd. “Als het heel moeilijk klinkt, klinkt het ook gelijk heel slim.” Die vlieger gaat niet op in De Wereld Leert Door. Dat maakt het volgens Ten Kate ook zo leuk. “Je spreekt een groep mensen aan die denkt dat wetenschap enorm moeilijk is. Wetenschap moet niet afschrikken.”
Media aandacht
De aanwezigheid van de wetenschappers in De Wereld Leert Door blijft niet onopgemerkt. Zo heeft Inge Loes ten Kate via Facebook vele vriendschapsverzoeken ontvangen. “Ik denk dan echt: ’waarom willen jullie vrienden worden?’”
De meeste aandacht die Ten Kate krijgt, ervaart ze wel als positief. Al zijn enkele aparte reacties op haar onderzoek naar leven op Mars niet te vermijden. “Zo kreeg ik een bezorgd berichtje met de tekst: ‘maar mevrouw, weet u niet dat God ons heeft geschapen’. Zulke mensen bellen godzijdank niet. Ik ben natuurlijk via de UU-site gewoon te vinden.”
Niet alleen burgers kijken De Wereld Leert Door. Ook bedrijven en instellingen kunnen de presentaties via de media zien. Die vorm van aandacht in de media wordt door geoloog André Niemeijer niet ervaren als bewuste promotie voor zijn onderzoek. “Ik heb mijn bezoek aan media nooit bekeken als mezelf of mijn onderzoek promoten, zo zit de wetenschap eigenlijk niet in elkaar. Diederik deed dat meer voor mij. Hij zei steeds dat het zo goed is wat wij als wetenschappers doen.”
Popularisering van de wetenschap
Van De slimste mens tot Labyrint, aandacht voor wetenschap op televisie is niets nieuws. De Wereld Leert Door is wel weer een verdere popularisering van wetenschap. Appy Sluijs vindt dat goed. “We krijgen geld van de belasting en mensen mogen best weten wat daarmee gebeurt. Het is belangrijk dat iedereen begrijpt waarom wetenschappelijk onderzoek goed is, anders gebeurt het gewoon niet meer.”
Wetenschap is aangewezen op publieke gelden. Ook al staat het misschien niet in de taakomschrijving van wetenschappers, toch zijn wetenschappers volgens Sluijs verplicht een verantwoording af te leggen naar de maatschappij. “Ik ben dan ook voor een professionele aanpak van wetenschapscommunicatie. Dat gebeurt op dit moment niet.”
“In Amerika is het heel normaal als wetenschapper publiekelijk te verschijnen”, vertelt Ten Kate. ‘’Ik heb 5 jaar in Amerika gewerkt en openbaarheid is daar ontzettend belangrijk. Je wordt mede beoordeeld op je participatie in de media.”
De participatie in de media is uiteindelijk natuurlijk ook erg leuk. Sluijs kan daar over meepraten. “Achter de schermen zit je met alle gasten van die dag. Toen ik gast was bij De Wereld Draait Door heb ik onder andere Jan Mulder leren kennen. Dat is heel leuk. Ik ben op dat moment net zo als zij, iemand die aanwezig is om dingen te vertellen.”