'Van Oostrom weet van de 14e eeuw een hype te maken'

Frits van Oostrom signeert na zijn lezing in de Driebergse boekhandel Jacques Baas

Al meer dan 10.000 exemplaren verkocht, toprecensies in de kranten, interviews bij televisieprogramma’s en een uitverkochte lezingenreeks. Het boek Wereld in woorden van universiteitshoogleraar Frits van Oostrom over literatuur in de 14e eeuw geniet een ongekende belangstelling.
Geduldig wacht een rij bezoekers van de lezing van Frits van Oostrom in de Driebergse boekhandel Jacques Baas op een handtekening van de auteur. Eerder die avond hield Van Oostrom voor een uitverkochte zaal een lezing over zijn recent gepubliceerde boek Wereld in woorden. Een lijvig boek over de literatuur van de 14e eeuw. “Het is ongekend dat voor zo’n boek zo’n grote belangstelling bestaat”, zegt de boekhandelaar in zijn introductie. “Van Oostrom heeft van de 14e eeuw een hype weten te maken en dat is knap.” Niet alleen in Driebergen, maar overal in Nederland stromen de boekhandels vol bij de lezingenreeks van de mediëvist.
Van Oostrom: “De 14e eeuw is een tijd van crisis. Een groot deel van de bevolking sterft door aardbevingen, watersnoden en de pest. Maar het is ook een tijd van vernieuwing. Ze schrijven in de volkstaal en staan open voor nieuwe ervaringen. Een voorbeeld is het reisboek van Jan de Mandeville die beschrijft hoe hij een moskee bezoekt en uit respect zijn schoenen uitdoet. Dat spreekt aan. Het bewijst dat Nederland voldoende hoog opgeleide mensen heeft die interesse hebben in een verhaal. Het maakt niet uit waar het verhaal over gaat. Julian Barnes zei ooit dat het leven van een luis net zo interessant kan zijn als een biografie van Alexander de Grote. Het gaat erom hoe je het brengt. Ik ben een gids die de mensen meeneemt naar het museum van deze eeuw en een heel enthousiast, gedetailleerd verhaal over die tijd brengt. Eigenlijk als een natuurfilm die inzoomt op een onbekende wereld met zijn eigen detaillering.”
In Driebergen weet Van Oostrom zijn publiek te boeien door een cultuurbeeld te schetsen van die tijd. Voortdurend komt hij met verwijzingen naar de hedendaagse wereld, net als in het boek. Bijvoorbeeld de tekst dat ‘de arme die een handvol schellingen steelt aan de galg komt, terwijl de kwade heren zich straffeloos kunnen verrijken door roof en woeker’. Hoe modern. Hij verwijst ook naar moderne theorieën, zoals naar de creatieve destructie van Joseph Schumpeter die stelt dat crisis kans biedt op vernieuwing. Hierdoor wordt het herkenbaar. Hij houdt het publiek voor: “Het is een vreemde wereld, maar wat lijken die mensen op ons.”
Veel media typeren de 14e eeuw als dark ages, vanwege alle ellende. Pauw & Witteman start het interview met een heftig filmpje waarin de zwarte kant van die eeuw krachtig wordt neergezet.

Van Oostrom: “Ik kreeg 10 minuten van tevoren te horen dat ze hiermee wilden beginnen. Dat is even slikken. Ze hadden beter mij om een geschikt fragment kunnen vragen. Maar goed, het is een programma voor een breed publiek en dan zoeken ze naar manieren om ook zo’n onderwerp toegankelijk te maken. Je probeert er dan toch een draai aan te geven zodat het ook over de kern van het boek gaat. Ik stelde voor om een tekst in het Middelnederlands voor te lezen. Ook om te laten horen dat zo’n tekst goed te volgen is. Dat mocht, maar moest heel kort. Anderhalve minuut was al veel te lang. De vraag wie uit die tijd geschikt zou zijn om aan tafel bij Pauw & Witteman aan te schuiven, vond ik leuk. Ik koos voor de mysticus Jan van Ruusbroec die een groot deel van de eeuw geleefd heeft en in zijn tijd grote bekendheid genoot. ”
Van Oostrom heeft mooie anekdotes. Laatst moest hij over straat met een uiterst kostbaar manuscript. Hij vertelt hoe ongemakkelijk dat is. Ben ik verzekerd? Er mag nu niets mis gaan. Dit veertiende eeuwse manuscript kwam in 1994 boven water toen een student zijn Belgische docent vertelde op de familiezolder iets bijzonders te hebben gevonden. Het bleek een perkamenten rol met een liturgie van een religieuze beweging die rondtrokken en als geselaars voor de pest de schuld op zich namen. Deze rol is het enige dokument van deze groep dat bewaard gebleven is. Uiterst zeldzaam en bijzonder. In VPRO’s boeken nam hij het in een kistje mee om  het te tonen.
Van Oostrom: “De VPRO was de eerste die mij wilde interviewen, en Wim Brands doet zoiets heel goed. Daarom heb ik gekozen om naar dat programma dit bijzondere manuscript mee te nemen. Bij Pauw & Witteman zou er weinig tijd en aandacht voor zijn. Mijn werk is vooral hard werkend achter het bureau geweest. Al ben ik soms ook echt op zoek gegaan naar manuscripten. Tot in Kaapstad toe.”
Het boek van Van Oostrom speelt zich voor een groot deel af in Vlaanderen. Daar werd het boek ook gepresenteerd. “In mijn boek besteed ik veel aandacht aan Brugge, de toenmalige wereldstad. Ik beschrijf onder meer het beroemde handschrift van Gruuthuuse dat zes eeuwen in Brugse handen is geweest. Sinds kort ligt het in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Dat doet de Vlamingen begrijpelijkerwijs pijn. In België krijg ik daar vragen over. Al zullen zij ook beamen dat het goed is dat het handschrift nu wel publiek bezit is.
“Opvallend vind ik dat de Belgische journalisten doorgaans beter geïnformeerd zijn dan de Nederlandse. Ze hebben het boek wél gelezen en komen met ter zake kundige vragen. Dat merkte ik bijvoorbeeld toen ik werd geïnterviewd door de radiozender Klara en het blad Knack. In Nederland is daarentegen het lezerspubliek groter en geïnteresseerder dan in België. Nederland heeft een uniek netwerk van boekhandels en een relatief grote schare van boekliefhebbers. Dat merk ik bij mijn rondtocht langs plaatsen als Deventer, Veghel, Gouda en Velp.”

CV Frits van Oostrom (1953)
1971 – 1976 Studie Nederlands in Utrecht
1981 Promotie in Utrecht
1982-2001 Hoogleraar Nederlandse letterkunde tot de Romantiek te Leiden
1995 Spinoza Prijs NWO
1996 AKO literatuurrprijs voor Maerlants wereld
1999 Gasthoogleraar Erasmus chair Harvard University
2002 Universiteitshoogleraar te Utrecht
2005 -2007 Voorzitter Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon
2005- 2008 President Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
2009 Voorzitter landelijk Regieorgaan Geesteswetenschappen

Wereld in woorden is een vervolg op het boek Stemmen op schrift uit 2006. De publicaties maken deel uit van een groot project van de Taalunie om de literatuurgeschiedenis van de Middeleeuwen tot nu te beschrijven. Geen enkel boek kreeg zulke goede recensies als deze laatste uitgave van Van Oostrom. ‘Een nieuw standaardwerk’ en ‘een levenswerk van een groot geleerde’. Maar ook wordt opgemerkt dat het moeilijk is om een wetenschappelijk werk te maken dat tegelijkertijd ook toegankelijk is voor het brede publiek.
Van Oostrom: Op voorhand kon ik redelijk inschatten wat vakgenoten van het boek zouden vinden. Maar het was voor mij heel spannend hoe het zou overkomen bij het buitenpubliek. Het was een ook heel lastige opgave. In de eerste plaats is dit een wetenschappelijk project waar we met een team aan gewerkt hebben. Tegelijk wil ik het werk schrijven voor een breed publiek. Dan speel je hoog spel. Het was een avontuur, omdat ik de 14e eeuw ook niet zo goed kende als de 13e eeuw. Ik heb hier zes jaar aan gewerkt en uiteindelijk betaalt zich dat uit. Er zijn  momenten geweest dat ik dacht: ‘dit gaat niet lukken’. Dan ben je blij als het toch lukt en dat je er waardering voor krijgt. En ja, als de NRC schrijft dat ik me heb laten meeslepen met bepaalde personages kan dat kloppen. Ik werk vanuit de empathie, ik probeer me in te leven in de auteurs van toen. Met de Moderne Devoten heb ik persoonlijk niet veel, maar het is dan mooi dat zowel het Reformatorisch Dagblad als Vrij Nederland dit hoofdstuk als het beste en meest beeldende betitelt.”
Voor Van Oostrom is dit boek zijn laatste project, zo zegt hij in verschillende interviews.
Van Oostrom: “Dit project duurde zes jaar en is heel intensief geweest. In die zin wel een levenswerk. Ik ben blij dat ik dit, grotendeels in de tijd van de Universiteit Utrecht heb kunnen doen. En ik zal ook zeker blijven publiceren. Maar voor het eerst in mijn leven durf ik te zeggen dat er geen vergelijkbaar boek meer komt.”
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. 2013. Uitgeverij Prometheus. Gebonden 55 euro, paperback 35 euro.
Van Oostrom is nog op vele plekken te zien met zijn lezing, onder meer op 19 maart in Utrecht. DUB mag twee exemplaren van Wereld in woorden weggeven. Schrijf voor 25 maart een mail naar prijsvraag@dub.uu.nl en zeg waarom jij dit boek wilt hebben.

Uitgeperst
on 11/03/2013

Al meer dan 10.000 exemplaren verkocht, toprecensies in de kranten, interviews bij televisieprogramma’s en een uitverkochte lezingenreeks. Het boek Wereld in woorden van universiteitshoogleraar Frits van Oostrom over literatuur in de 14e eeuw geniet een ongekende belangstelling.

Geduldig wacht een rij bezoekers van de lezing van Frits van Oostrom in de Driebergse boekhandel Jacques Baas op een handtekening van de auteur. Eerder die avond hield Van Oostrom voor een uitverkochte zaal een lezing over zijn recent gepubliceerde boek Wereld in woorden. Een lijvig boek over de literatuur van de 14e eeuw. “Het is ongekend dat voor zo’n boek zo’n grote belangstelling bestaat”, zegt de boekhandelaar in zijn introductie. “Van Oostrom heeft van de 14e eeuw een hype weten te maken en dat is knap.” Niet alleen in Driebergen, maar overal in Nederland stromen de boekhandels vol bij de lezingenreeks van de mediëvist.

Van Oostrom: “De 14e eeuw is een tijd van crisis. Een groot deel van de bevolking sterft door aardbevingen, watersnoden en de pest. Maar het is ook een tijd van vernieuwing. Ze schrijven in de volkstaal en staan open voor nieuwe ervaringen. Een voorbeeld is het reisboek van Jan de Mandeville die beschrijft hoe hij een moskee bezoekt en uit respect zijn schoenen uitdoet. Dat spreekt aan. Het bewijst dat Nederland voldoende hoog opgeleide mensen heeft die interesse hebben in een verhaal. Het maakt niet uit waar het verhaal over gaat. Julian Barnes zei ooit dat het leven van een luis net zo interessant kan zijn als een biografie van Alexander de Grote. Het gaat erom hoe je het brengt. Ik ben een gids die de mensen meeneemt naar het museum van deze eeuw en een heel enthousiast, gedetailleerd verhaal over die tijd brengt. Eigenlijk als een natuurfilm die inzoomt op een onbekende wereld met zijn eigen detaillering.”

In Driebergen weet Van Oostrom zijn publiek te boeien door een cultuurbeeld te schetsen van die tijd. Voortdurend komt hij met verwijzingen naar de hedendaagse wereld, net als in het boek. Bijvoorbeeld de tekst dat ‘de arme die een handvol schellingen steelt aan de galg komt, terwijl de kwade heren zich straffeloos kunnen verrijken door roof en woeker’. Hoe modern. Hij verwijst ook naar moderne theorieën, zoals naar de creatieve destructie van Joseph Schumpeter die stelt dat crisis kans biedt op vernieuwing. Hierdoor wordt het herkenbaar. Hij houdt het publiek voor: “Het is een vreemde wereld, maar wat lijken die mensen op ons.”

Veel media typeren de 14e eeuw als dark ages, vanwege alle ellende. Pauw & Witteman start het interview met een heftig filmpje waarin de zwarte kant van die eeuw krachtig wordt neergezet.

Van Oostrom: “Ik kreeg 10 minuten van tevoren te horen dat ze hiermee wilden beginnen. Dat is even slikken. Ze hadden beter mij om een geschikt fragment kunnen vragen. Maar goed, het is een programma voor een breed publiek en dan zoeken ze naar manieren om ook zo’n onderwerp toegankelijk te maken. Je probeert er dan toch een draai aan te geven zodat het ook over de kern van het boek gaat. Ik stelde voor om een tekst in het Middelnederlands voor te lezen. Ook om te laten horen dat zo’n tekst goed te volgen is. Dat mocht, maar moest heel kort. Anderhalve minuut was al veel te lang. De vraag wie uit die tijd geschikt zou zijn om aan tafel bij Pauw & Witteman aan te schuiven, vond ik leuk. Ik koos voor de mysticus Jan van Ruusbroec die een groot deel van de eeuw geleefd heeft en in zijn tijd grote bekendheid genoot. ”

Van Oostrom heeft mooie anekdotes. Laatst moest hij over straat met een uiterst kostbaar manuscript. Hij vertelt hoe ongemakkelijk dat is. Ben ik verzekerd? Er mag nu niets mis gaan. Dit veertiende eeuwse manuscript kwam in 1994 boven water toen een student zijn Belgische docent vertelde op de familiezolder iets bijzonders te hebben gevonden. Het bleek een perkamenten rol met een liturgie van een religieuze beweging die rondtrokken en als geselaars voor de pest de schuld op zich namen. Deze rol is het enige dokument van deze groep dat bewaard gebleven is. Uiterst zeldzaam en bijzonder. In VPRO’s boeken nam hij het in een kistje mee om  het te tonen.

Van Oostrom: “De VPRO was de eerste die mij wilde interviewen, en Wim Brands doet zoiets heel goed. Daarom heb ik gekozen om naar dat programma dit bijzondere manuscript mee te nemen. Bij Pauw & Witteman zou er weinig tijd en aandacht voor zijn. Mijn werk is vooral hard werkend achter het bureau geweest. Al ben ik soms ook echt op zoek gegaan naar manuscripten. Tot in Kaapstad toe.”

Het boek van Van Oostrom speelt zich voor een groot deel af in Vlaanderen. Daar werd het boek ook gepresenteerd. “In mijn boek besteed ik veel aandacht aan Brugge, de toenmalige wereldstad. Ik beschrijf onder meer het beroemde handschrift van Gruuthuuse dat zes eeuwen in Brugse handen is geweest. Sinds kort ligt het in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Dat doet de Vlamingen begrijpelijkerwijs pijn. In België krijg ik daar vragen over. Al zullen zij ook beamen dat het goed is dat het handschrift nu wel publiek bezit is.

“Opvallend vind ik dat de Belgische journalisten doorgaans beter geïnformeerd zijn dan de Nederlandse. Ze hebben het boek wél gelezen en komen met ter zake kundige vragen. Dat merkte ik bijvoorbeeld toen ik werd geïnterviewd door de radiozender Klara en het blad Knack. In Nederland is daarentegen het lezerspubliek groter en geïnteresseerder dan in België. Nederland heeft een uniek netwerk van boekhandels en een relatief grote schare van boekliefhebbers. Dat merk ik bij mijn rondtocht langs plaatsen als Deventer, Veghel, Gouda en Velp.”

CV Frits van Oostrom (1953)

1971 – 1976 Studie Nederlands in Utrecht
1981 Promotie in Utrecht
1982-2001 Hoogleraar Nederlandse letterkunde tot de Romantiek te Leiden
1995 Spinoza Prijs NWO
1996 AKO literatuurrprijs voor Maerlants wereld
1999 Gasthoogleraar Erasmus chair Harvard University
2002 Universiteitshoogleraar te Utrecht
2005 -2007 Voorzitter Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon
2005- 2008 President Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
2009 Voorzitter landelijk Regieorgaan Geesteswetenschappen

Wereld in woorden is een vervolg op het boek Stemmen op schrift uit 2006. De publicaties maken deel uit van een groot project van de Taalunie om de literatuurgeschiedenis van de Middeleeuwen tot nu te beschrijven. Geen enkel boek kreeg zulke goede recensies als deze laatste uitgave van Van Oostrom. ‘Een nieuw standaardwerk’ en ‘een levenswerk van een groot geleerde’. Maar ook wordt opgemerkt dat het moeilijk is om een wetenschappelijk werk te maken dat tegelijkertijd ook toegankelijk is voor het brede publiek.

Van Oostrom: Op voorhand kon ik redelijk inschatten wat vakgenoten van het boek zouden vinden. Maar het was voor mij heel spannend hoe het zou overkomen bij het buitenpubliek. Het was een ook heel lastige opgave. In de eerste plaats is dit een wetenschappelijk project waar we met een team aan gewerkt hebben. Tegelijk wil ik het werk schrijven voor een breed publiek. Dan speel je hoog spel. Het was een avontuur, omdat ik de 14e eeuw ook niet zo goed kende als de 13e eeuw. Ik heb hier zes jaar aan gewerkt en uiteindelijk betaalt zich dat uit. Er zijn  momenten geweest dat ik dacht: ‘dit gaat niet lukken’. Dan ben je blij als het toch lukt en dat je er waardering voor krijgt. En ja, als de NRC schrijft dat ik me heb laten meeslepen met bepaalde personages kan dat kloppen. Ik werk vanuit de empathie, ik probeer me in te leven in de auteurs van toen. Met de Moderne Devoten heb ik persoonlijk niet veel, maar het is dan mooi dat zowel het Reformatorisch Dagblad als Vrij Nederland dit hoofdstuk als het beste en meest beeldende betitelt.”

Voor Van Oostrom is dit boek zijn laatste project, zo zegt hij in verschillende interviews.

Van Oostrom: “Dit project duurde zes jaar en is heel intensief geweest. In die zin wel een levenswerk. Ik ben blij dat ik dit, grotendeels in de tijd van de Universiteit Utrecht heb kunnen doen. En ik zal ook zeker blijven publiceren. Maar voor het eerst in mijn leven durf ik te zeggen dat er geen vergelijkbaar boek meer komt.”

Frits van Oostrom, Wereld in woorden. 2013. Uitgeverij Prometheus. Gebonden 55 euro, paperback 35 euro.

Van Oostrom is nog op vele plekken te zien met zijn lezing, onder meer op 19 maart in Utrecht. DUB mag twee exemplaren van Wereld in woorden weggeven. Schrijf voor 25 maart een mail naar prijsvraag@dub.uu.nl en zeg waarom jij dit boek wilt hebben.

Tags: nederlandse taal & cultuur

Advertentie