‘Het was vet om Stephen Hawking live te zien’

"Hij is een held voor natuurkundestudenten." Zo omschrijft tweedejaars Lukas (19) Stephen Hawking (72), de man van de zwarte gaten. “Hij is voor mij het bewijs dat natuurkunde puur een wetenschap van het denken is. Zijn geest zit al jaren gevangen in een lichaam waarmee hij amper iets kan doen, maar toch komt hij tot nieuwe inzichten en theorieën. Dat vind ik magisch.”

Voor Swinda (21), die al drie jaar Natuur- & Sterrenkunde én Wiskunde studeert, is Hawking de grote naam in de natuurkunde. Ze hoopt zijn theorieën over zwarte gaten ooit nog eens echt te kunnen doorgronden. “De basis is al weleens langsgekomen in college, maar om zijn theorieën echt te begrijpen, zou ik me meer in de materie moeten verdiepen.”

“Ik vind het knap”, zegt derdejaars Lars (21), “dat hij mensen die niet goed in natuurkunde zijn ook kan uitleggen hoe het heelal werkt. Ik heb zijn boek Het Heelal gelezen. Ik begon voorzichtig met een paar bladzijden, maar hij neemt je zo mee in het verhaal, dat je door wilt lezen. Hij beschrijft het op zo’n manier dat het allemaal heel logisch klinkt.”

De drie keken dan ook uit naar de komst van de man die door de spierziekte ALS al jaren gevangen zit in een lichaam dat nauwelijks nog functioneert maar wiens brein nog in topconditie is. Lukas: “De opleiding had kaarten voor ons geregeld, dat vond ik fijn, want ik vond het best duur.” Swinda: “Ik was ook blij met de kaart, hoewel ik er ook voor had willen betalen. Ik wilde per se gaan en was bang dat ik anders geen kaartje had kunnen bemachtigen.”

Eén simpel mailtje was genoeg
Het symposium was georganiseerd als opwarmertje voor de allereerste internationale Plancks-competitie: de natuurkundewedstrijd voor de Physics league across numerous countries for kickass students. Toen nagedacht moest worden over de gasten, dacht het organiserende bestuur aan Hawking. Tot hun grote verbazing zei hij gewoon ja op de simpele uitnodiging per mail.

Toen zijn komst eenmaal bekend was, was er een run op de 500  kaarten die de vrije verkoop ingingen. Collegevoorzitter van de UU Marjan Oudeman die het symposium deze vrijdag 23 mei 2014 mocht openen, refereerde er in haar speech nog aan: dit optreden van professor Immanuel Bloch van het Max Planck Instituut voor Quantum Optika, nobelprijswinnaar Gerard ’t Hooft en levende legende Stephen Hawking was sneller uitverkocht dan het optreden van de Rolling Stones op Pinkpop.

'Ik kwam om iets te leren'
Swinda ging niet alleen voor Hawking naar het Beatrixgebouw. Ze wilde ook graag ’t Hooft en Bloch horen: “Ik hoop uit hun lezingen een beter beeld te krijgen van wat er mogelijk is in het vak.” De derdejaars student vond achteraf Immanuel Bloch het leukste.

“Zijn lezing was het meest gericht op natuurkundestudenten. Van hem heb ik vandaag het meest geleerd. Ik heb nu bijvoorbeeld een duidelijker beeld hoe het precies zit met negatieve temperaturen. Daarmee wordt niet bedoeld dat het gaat om temperaturen onder nul zoals bij vorst. Je gaat in deze theorie uit van een andere definitie van temperaturen. Het gaat om de relatie tussen energie en entropie, wat weer gaat over de mate van geordendheid van deeltjes.”

Dat de minder ingevoerde toeschouwers juist hier afhaakten, begrijpt ze volkomen. “De lezingen van Gerard ’t Hooft en Stephen Hawking waren meer gericht op het algemene publiek. Ik hoorde niet veel nieuws.” Toch vond ze ook deze bijzondere colleges leuk. “Ik vond het echt vet om Stephen Hawking live te zien. En dat op zo’n groot evenement; de hele zaal zat vol, 1400 mensen! Normaal komen er op een natuurkundesymposium vijftig mensen af.”

Foutje van de techniek
Lukas moest lang geduld hebben voor Hawking op het podium kwam. “De spanning werd enorm opgebouwd. Hawking kwam als laatste aan de beurt; na de pauze. Nadat hij was aangekondigd, ging het scherm omhoog en werd hij het podium opgereden. Ik was erg benieuwd hoe hij zou klinken. Hij praat via een stemcomputer. Hawking begon zijn lezing met een grap over zijn optreden in een hologram in een Star-Trekfilm toen het geluid en het beeld uitviel. Het bleef heel stil in de zaal: hoort dit er nu bij of niet? Het bleek een fout van de techniek te zijn.”

De techniek haperde vaker tijdens de lezing en de studenten moesten goed bij de les blijven. “Vrienden die voorin de zaal zaten, zagen dat hij elke keer een zin op het scherm moest aanwijzen voordat die werd uitgesproken. Na elke zin was het daardoor een paar seconden stil. Ook werd een zin weleens voor het einde afgebroken, volgde er een stilte, en werd de zin afgemaakt. Daardoor vond ik het soms moeilijk te volgen, zeker omdat hij ook niet altijd goed was te verstaan. Ik vrees dat ik daardoor niet veel van zijn boodschap heb meegekregen.”

Het verhaal van Hawking draaide volgens Lukas om de vraag wat er voor de oerknal was. “Een bijna filosofische vraag”, zegt Lukas. “Is het interessant om over deze vraag na te denken, zei Hawking, als het antwoord met de kennis van nu niet te geven is.”

'Zijn flauwe grappen vond ik leuk'
Lars moest ook even wennen om Hawking live te zien. “Dan zie je toch maar ineens de bekendste natuurkundige van deze tijd het podium oprollen. Ik vond het wel een beetje gek, die robotstem, maar de hele zaal luisterde. Wat ik echt niet had verwacht, was dat hij flauwe grappen maakte. Hij vertelde bijvoorbeeld dat hij een gesprek met de paus had gehad en dat de paus hem had gezegd geen onderzoek te doen naar het ontstaan van het universum. Hij zei dat hij de paus maar niet had verteld, dat hij daar net een lezing over had gegeven. Dan kreeg je een plaatje van Hawking achter tralies te zien. Dat was leuk.”

Veel nieuws heeft Lars niet gehoord. “Hawking hield zijn verhaal licht, hij gebruikte wel wat formules maar gooide het toch meer op wat algemene begrippen zodat zijn verhaal voor iedereen aantrekkelijk was. Daar is hij, denk ik, wel in geslaagd.”

Vooraf was Lars benieuwd naar wat Hawking de huidige generatie natuurkundestudenten te vertellen had. “Aan het einde van zijn verhaal zei hij dat iedereen iets moet afweten van natuurkunde. In die zin dat mensen moeten weten hoe een aantal dingen ongeveer in elkaar zit. Je moet niet zo maar aannemen wat experts je vertellen, zei hij. Je moet er zelf ook over nadenken.”

Ik denk dat dat ook de boodschap is die ik heb meegenomen. Als wetenschapper moet je je passie kunnen overbrengen op anderen. Dat je aan een breed publiek probeert uit te leggen, wat je doet en wat je fascineert. Dat is iets dat ik wel wil gaan doen.”

Wil je ook weten hoe de wedstrijd op zaterdag verliep en welk land er met de hoofdprijs vandoor ging? Lees dan: Nederland wint eerste internationale natuurkundewedstrijd voor studenten.