‘Vaccinatiedwang en QR-codes mogen geen taboe zijn in het hoger onderwijs’

Politiek Den Haag schuift de kwestie nog even voor zich uit. Binnen de Universiteit Utrecht gaat de discussie over wel of geen QR-code in het hoger onderwijs onvermoeibaar door. Het universiteitsbestuur verzet zich tegen zo’n code, maar sluit die ook niet helemaal uit. Een groeiend aantal studenten is van mening dat een QR-code disproportioneel is en nooit ingevoerd mag worden. Het zou verkapte vaccinatiedwang zijn en een specifieke groep studenten buitensluiten. Daarnaast vragen deze studenten zich af waarom niet alleen kwetsbare groepen gevaccineerd worden. “Gezonde jongeren of jongvolwassenen”, zo zegt masterstudent Samuel de Weerd in een onlangs gepubliceerd opiniestuk, “worden niet of minder ziek van het virus en met een vaccinatie kun je evengoed iemand besmetten”. Bovendien vindt De Weerd dat massavaccinatie niets anders is dan “medicinale symptoombestrijding” van een groter probleem. En hij is niet de enige die er zo over denkt. Een groep studenten uit Utrecht, Amsterdam en Rotterdam heeft woensdag 1 december een manifest ingediend tegen de invoer van een QR-code in het hoger onderwijs. Een verplichte QR-code zou volgens de studenten hen het recht op onderwijs ontnemen en is in strijd met de grenzen van persoonlijke vrijheid. 

Vaccineren, vaccineren, vaccineren
Het protest van deze groeiende groep studenten staat haaks op de adviezen van deskundigen. Marc Bonten, arts-microbioloog van de UU en OMT-lid, zegt in het NRC van 3 december geen actievoerder te zijn voor een vaccinatieplicht, maar voegt daaraan toe: “als we hier met z’n allen zo snel en veilig mogelijk uit willen komen, is vaccinatie de beste oplossing. Er moeten maatregelen worden genomen om de vaccinatiegraad omhoog te brengen”.

Patricia Bruijning, kinderarts en epidemioloog van het Universitair Medisch Centrum Utrecht, sluit zich daarbij aan. “Als iedereen gevaccineerd is, heb je geen zorginfarct want gevaccineerde mensen worden niet meer zo ziek. Maar dat effect is het grootst onder groepen met de hoogste kans op ziekenhuisopname bij een coronabesmetting en daar vallen studenten dan weer niet onder.”

Patricia Bruijning: "Een coronapas op dit moment is ook in het eigen belang van jongeren". Foto Ivar Pel.

Daarom begrijpt Bruijning de discussie rondom QR-codes en vaccinatiedrang bij studenten wel. “Jongeren en jongvolwassenen belanden niet snel in het ziekenhuis. Zij zullen de noodzaak van een vaccin voor henzelf niet direct zien. Maar een belangrijke reden waarom we nu vaccinatie nodig hebben is om de verspreiding van het virus tegen te gaan, zodat het de kwetsbaren niet kan bereiken. De besmettingen moeten naar beneden. En daar spelen jongeren wel degelijk een belangrijke rol in.  Ja, gevaccineerde mensen kunnen het virus ook overdragen, maar die kans wordt met zo'n 50 procent gereduceerd."

Jongeren dragen dan ook verantwoordelijkheid en zouden een steentje moeten willen bijdragen aan de oplossing. "Zolang het virus blijft rondgieren en de ziekenhuizen vollopen, kan de maatschappij niet open. Daar heb je als jongere ook last van.”

Dus denkt Bruijning dat een coronapas, ook in het onderwijs,  op dit moment ook in het eigen belang van jongeren is. Al benadrukt ze dat een dergelijke maatregel altijd tijdelijk moet zijn. "Zodra de dreiging van een zorginfarct weg is, vind ik dat je ermee moet stoppen. En uiteindelijk moeten we vooral zorgen dat iedereen boven de 60 jaar goed beschermd is met vaccinatie, want we moeten voorkomen dat we ieder jaar weer in dezelfde crisissituatie belanden."

Bewezen effectiviteit
Ook Annelien de Dijn, hoogleraar Moderne politieke geschiedenis bij de faculteit Geesteswetenschappen, heeft geen bezwaar tegen de invoer van een QR-code in het hoger onderwijs. Zolang het maar bewezen effectief is. “Gaan met de invoer van een QR-code de infecties omlaag? Gaan hierdoor meer mensen zich laten vaccineren? Of gaan juist de hakken in het zand en levert het niets op? Dat zijn in deze discussie relevante vragen”, aldus De Dijn.

Annelien de Dijn: "Jonge mensen zijn in die zin geprivilegieerd. Het feit dat je zelf niet ziek wordt, is fijn maar betekent niet dat je niets hoeft te doen of laten." Foto: Ivar Pel

De Dijn doet historisch filosofisch onderzoek naar het begrip ‘vrijheid’ en vindt dat studenten die een vaccinatie weigeren of tegen de invoer van een QR-code zijn, geen sterke argumenten in handen hebben. “Een QR-code zou de vrijheid op onderwijs op locatie in de weg staan voor een kleine groep studenten, maar je kunt de zaak ook omdraaien. Het onderwijs dat studenten noodgedwongen online moeten volgen, is aantoonbaar minder goed dan het fysieke onderwijs dat ze gewend waren. Die beperkende maatregel benadeelt dus een veel grotere groep studenten. Met een QR-code zouden zij weer goed onderwijs op locatie kunnen krijgen”.

Dat het coronavirus voor jongere mensen minder gevaarlijk is, is geen relevant argument volgens De Dijn. “Jonge mensen zijn in die zin geprivilegieerd. Het feit dat je zelf niet ziek wordt, is fijn maar betekent niet dat je niets hoeft te doen of laten. Je vaccineert ook voor anderen. Je beschermt anderen. Iedereen maakt onderdeel uit van een maatschappij met rechten en plichten. Je laat je vaccineren uit solidariteit”.

Het argument dat vaccins op de lange termijn mogelijk schadelijke zijn voor de gezondheid, vindt De Dijn absurd. “Ik wil me niet uitlaten over medische zaken, dat laat ik aan de deskundigen in het medische veld over, maar vaccins hebben de mensheid meer vrijheid gegeven. Ze hebben aantoonbaar voor een revolutie in de volksgezondheid gezorgd. Door de ontwikkeling van vaccins is de kindersterfte drastisch gedaald, leven we allemaal langer en is de mens fysiek sterker geworden”.

De discussie zou volgens De Dijn dan ook geen principiële discussie moeten zijn, maar een gedragsdiscussie. “Ons gedrag is altijd al hyper gereguleerd. We moeten ons dagelijks aan allerlei gedragsregels houden. We weten bijvoorbeeld allemaal dat je niet midden op straat moet lopen. De meeste mensen houden zich daaraan. Vrijheid is belangrijk, maar in deze discussie zou minder nadruk moeten liggen op persoonlijke vrijheden en meer op de baten van solidariteit en de vraag hoe we zo snel mogelijk van het virus afkomen”.

Grondrechtelijk toegestaan
Ook Janneke Gerards, hoogleraar fundamentele rechten, ziet als niet-medicus geen redenen om niet te vaccineren. “Natuurlijk is er zoiets als vrije keuze en een intrinsiek recht om geen vreemde stof in je lichaam te laten injecteren, maar het is niet zo dat die rechten nooit beperkt mogen worden”. Wanneer de noodzaak in de maatschappij toeneemt, is volgens Gerards zelfs een vaccinatieplicht juridisch te billijken. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft op basis van wetenschappelijk bewijs en ethische argumenten verklaard dat staten een vaccinatieplicht mogen instellen. Sterker nog, dat heeft ze in het verleden al eens gedaan. “Hiervoor zijn scherpe voorwaarden geformuleerd, maar het collectieve belang kan in dat geval zwaarder wegen dan het individuele belang”, aldus Gerards.

Janneke Gerards: "In deze discussie zijn meer grondrechten in het geding" Foto UU

Maar een vaccinatieplicht is een paardenmiddel, vindt ook zij. Een coronapas zou dan een minder ingrijpende oplossing zijn. Maar ook daarvoor geldt, alleen als deze voldoet aan vooraf bepaalde voorwaarden. “Denk hierbij aan de voorwaarde dat de invoering van een QR-code tot een vermindering van het aantal ziekenhuisopnames moet leiden. Of dat er een door het parlement goedgekeurde wettelijke basis ligt en de uitzonderingen daarop ook zijn vastgelegd. We moeten ons steeds afvragen wat een maatregel zoals een 2G- of 3G-QR-code gaat opleveren en of de invoering en controle erop uitvoerbaar zijn,” zegt Gerards.

Als aan de voorwaarden is voldaan, is een QR-code in het hoger onderwijs grondrechtelijk toegestaan. “Het recht op onderwijs is vastgelegd in de Grondwet en in verdragen, maar het recht op fysiek onderwijs is dat niet”, legt Gerards uit. “Daarnaast zijn in deze discussie meer grondrechten in het geding. Zo bestaat naast het recht op onderwijs en het recht op gelijke behandeling ook het recht op gezondheid. Vanuit de plicht om dat recht op gezondheid te beschermen, en om een ergere (gezondheids)crisis te voorkomen, is de invoering van een QR-code in het hoger onderwijs te verdedigen. Het is en blijft echter een politieke beslissing”.