Anton de Kom confronteert UU’ers met de hel in Suriname

Dit jaar worden de Meet & Read sessies, waarin lezers met elkaar in gesprek gaan over het boek, georganiseerd samen met de Anton de Kom Universiteit in Paramaribo. We lezen over Séry en haar baby Patienta die een week geleden met haar kind vluchtte van de plantage waar ze als slaafgemaakte werkte. Helaas wordt ze gevangengenomen tijdens een van de bosexpedities waarin Nederlanders jacht maken op de marrons (weggelopen Afrikaanse slaafgemaakten die in de binnenlanden van Suriname in stamverband leefden).  

Agnes Andeweg, universitair hoofddocent literatuur aan de UU en organisator van One Book One Campus, geeft aan dat ze het moeilijk vindt om deze passage voor te lezen. Vreemd is dat niet - want zoals je waarschijnlijk al kan raden - loopt het slecht af met Séry en Patienta. Haar baby wordt uit haar handen gegrist en Séry wordt doodgemarteld. Alle deelnemers van deze Meet & Read worden tijdens het luisteren een beetje onwel. 

Meredith, student uit Paramaribo zegt geraakt: “Het doet echt wat met me. Ik zag de moeder en haar kind echt voor me. Het dwingt je ook om mee te voelen. Het is iets wat we missen in onze geschiedenisboeken. Wanneer iemand uit Suriname onze geschiedenis opschrijft, voel je het meer.” 

Bas Schreiner, hoofd-communicatie Recht, Economie, Bestuur & Organisatie aan de UU, valt de passage ook zwaar: “Juist dit soort passages… Het is op zo’n doordringende manier geschreven. Ik heb het boek een tijdje weggelegd, dit was te heftig om te lezen namelijk. Dit boek lees je niet in een ruk uit, dat trek je gewoon niet.” 

One Book One Campus
One Book One Campus vormt jaarlijks de spil voor dit soort ontmoetingen. Samen lezen over pijnlijke, inspirerende, maar noodzakelijke onderwerpen biedt ruimte voor goede gesprekken. Dit jaar wordt dat echter een uitdaging met de keuze voor De Kom. Niet alleen neemt hij een bijzondere plek in in de gedeelde geschiedenis van Suriname en Nederland, zijn boek, Wij Slaven van Suriname (1934), is een bijzondere optekening van de mens op zijn slechtst en op zijn best én is het eerste boek geschreven over het slavernijverleden vanuit een Surinaams perspectief waarin Nederlanders zacht gezegd geen fraaie rol spelen.  

Suriname lijkt een broedplaats voor Nederlanders met een sadistische inborst. De passages over de gruwelijke martelingen van tot slaafgemaakten veroorzaken veel weerzin en maakt dat je het boek op sommige momenten wilt wegleggen. Voor de organisatie bleek het geen gemakkelijke opgave, want hoe bespreek je zo’n beladen geschiedenis? Hoe zorg je ervoor dat je in een uur met mensen die je nog niet zo goed kent, zulke pittige gesprekken kan voeren? Welke onderwerpen ga je bespreken en welke laat je liggen. Het taalgebruik in het boek roept ook vragen op. Het gebruik van het n-woord was in de tijd van De Kom nog gangbaar. Lees je het wel of niet voor?  

Tijdens de voorbereidingen voor de Meet & Read hebben Andeweg en haar collega’s uitgebreid stilgestaan bij deze vragen. “Voornamelijk de gewelddadige passages komen harder aan als je het voorleest. Ik weet niet of je daarover kan praten, als het zo in your face is. Je wil rekenschap geven van je geschiedenis en je Nederlanderschap, maar wat schiet je op met het voorlezen van expliciete geweldscenes”, zegt Andeweg, waarna ze vervolgt: “zeker sinds ik kinderen heb kan ik überhaupt weinig geweld verdragen.”  

Ook het hardop voorlezen van het n-woord is lastig. Sommige sessiebegeleiders kiezen ervoor om de tekst voor te lezen zoals De Kom het had opgeschreven, andere willen de huidige kwetsende impact benadrukken of respecteren en prefereren een korte pauze bij het n-woord.  
Toch staat Andeweg achter haar keuze voor De Kom: “Ik denk dat iedereen in Nederland dit boek gelezen moet hebben.”

Persoonlijke schrijfstijl
De scene van Séry en haar baby Patienta is niet de enige tragedie die behoorlijk binnenkomt. Het boek staat vol met dit soort schrijnende verhalen. “Zijn vorm van geschiedschrijving is tamelijk uniek voor die tijd. Hij combineert feitelijke momenten met persoonlijke ervaringen. Eigenlijk doet Anton de Kom aan human interest. Dat is heel bijzonder”, aldus Andeweg. 

Deze schrijfstijl werkt. In meerdere Meet & Read’s geven lezers aan dat ze een verbinding voelen met het boek. Zoals Marjanne, student UU, die aangeeft dat ze hierdoor de zwaarte en impact meer kan ervaren: “Wat ik op school en in de geschiedenisboeken heb geleerd over de slavernij blijft best abstract, het gaat over hoe de Nederlanders zich daar hebben misdragen maar daar stopt het verhaal eigenlijk. De kracht van persoonlijke passages en het gehele boek, zorgen ervoor dat je kan lezen hoe het er echt aan toe ging.”  

Ook komen persoonlijke passages anders binnen bij Susan te Pas, decaan van University College Utrecht, “Hij vermenselijkt eigenlijk het beleid. Je ziet wat het oplevert in de praktijk. In de passage over Séry en Patienta gaat het qua beleid over de Nederlanders die de marrons opjagen. Maar wat ze eigenlijk doen is een hulpeloze vrouw met kind wat verschrikkelijks aandoen.” 

Een ander merkt op dat het boek gaat over mensen, en wat mensen andere mensen aan kunnen doen. Het is niet zomaar een geschiedenisboek. 

Deze literaire vorm is in de geest van de Harlem Renaissance, schrijft Duco van Oostrum in zijn voorwoord. Dit was een Afro-Amerikaanse culturele beweging die ontstond in de jaren twintig van de vorige eeuw in de Verenigde Staten. Het is een brede intellectuele, artistieke en sociale beweging die vooral in verband wordt gebracht met de opkomst van grote zwarte Amerikaanse schrijvers als Langston Hughes en Zora Neale Hurston. Schrijver en filosoof Alain LeRoy Lock schrijft hierover dat zwarte schrijvers Afro-Amerikanen als literaire karakters moeten beschrijven, die dan ‘no longer a formula but a person’ zullen zijn. En dat is dus ook wat De Kom doet. 

Hoop en inspiratie
Hierdoor is het ook een inspirerend boek waar mensen, vooral uit Suriname, veel hoop uit putten. Dat komt duidelijk naar voren uit drie verschillende beschouwingen van antropoloog Mitchell Esajas, schrijfster Tessa Leuwsha en letterkundige Duco van Oostrum. Alle drie beschrijven ze de impact en invloed van het boek. Oostrum schrijft dat De Kom moeiteloos tussen de namen van de schrijvers van de Harlem Renaissance past. Esajas schaart hem in het rijtje van zwarte intellectuelen en vrijheidsstrijders als Marcus Garvey, Martin Luther King Jr., Angela Davis, Malcolm X and Frantz Fanon. Leuwsha schrijft over zijn leven en benadrukt de moed waarmee hij het heeft aangedurfd dit boek te schrijven. Afsluitend schrijft Anton de Koms dochter zelf, Judith de Kom, over haar vader en zijn kracht om verschillende bevolkingsgroepen bijeen te brengen.  
 
De grote beloftes worden ingelost met bloemrijk en poëtisch taalgebruik waarmee hij de eerste geschiedenis van Suriname en de kracht van een onbreekbaar volk verwoordt. Je krijgt toegang tot een Suriname dat maar weinig witte Nederlanders kennen. Daarnaast maakt hij ook feilloos inzichtelijk hoe de nasleep van eeuwen slavernij doorwerkt tot de dag van vandaag. Voor veel Surinamers is de erfenis nog steeds voelbaar in de vorm van structurele ongelijkheid en racisme. 

Huidige impact
Student Jonathan uit Paramaribo richt de aandacht van de sessie op dit onderwerp. Hij wil het graag hebben over de gevolgen van de slavernij op de huidige samenleving. “Ik vraag me af wat voor impact het heeft gehad op de emoties van mensen, specifiek voor de Afro-Surinamers.” 

Meredith denkt veel: “In Suriname was het een rage om je huid te bleken. Ook moet je kinderen hebben met iemand met een lichtere huidskleur.” 

De rest van de deelnemers sluiten zich erbij aan: het slavernijverleden heeft een impact op het heden! Dan begint iedereen samen te discussiëren over hoe we de samenleving bewuster hiervan kunnen maken. Er wordt zelfs voorgesteld om het boek in een modernere uitvoering uit te brengen met makkelijkere taal. De Koms schrijfstijl is toch nog ouderwets. Wellicht zullen meer mensen het dan ook gaan lezen. 

Achteraf laten Jonathan en Meredith uit Suriname weten dat ze blij waren met de Meet & Read sessies. Jonathan zegt het op prijs te stellen dat de Nederlandse studenten zich probeerden in te leven in de ervaringen van de tot slaafgemaakten. “Het toont een niveau van empathie en bewustwording, wat cruciaal is voor het begrijpen van de geschiedenis en de impact van slavernij op de Surinaamse samenleving.”  

Meredith vond het ook een boeiende uitwisseling van ervaringen, “De interactieve sessies waren erg leuk. Ik hoop dat er in de toekomst meer zullen worden georganiseerd!” 

Dat is zeker niet uit te sluiten, want Andeweg zegt zeer gehecht te zijn aan de Meet & Read sessies. “Dat soort dingen moeten meer gebeuren! Het is heel waardevol wanneer mensen samenkomen en dingen uitwisselen waar ze normaal niet over zouden praten. Uiteindelijk organiseer ik dit project omdat ik ervan overtuigd ben dat wij als universiteit op deze aarde zijn om mensen te leren zelf na te denken. Zelf iets lezen is de allerbeste manier.” 

One Book One Campus 2024 werd georganiseerd door het UU programma Equality, Diversity & Inclusion (EDI) en de UU Stuurgroep Slavernijverleden en Kolonialisme. Het is onderdeel van de Diversiteitsmaand maart en heeft mede als doel om het onderlinge gemeenschapsgevoel op de universiteit te versterken.