Is Charm-EU de universiteit van de toekomst?

Charm-EU is een innovatief en ontzettend ambitieus project met een onmiskenbare Europese insteek. Zo is een doel om 'gedeelde Europese waarden te versterken’. Dat is dan ook wat het onderscheid van andere internationale samenwerkingsverbanden tussen universiteiten. Binnen Charm-EU leggen de universiteiten van Utrecht, Barcelona, Dublin, Boedapest en Montpellier de basis voor een nieuwe Europese universiteit. Hierbinnen staan bepaalde doelen centraal, de zogeheten Sustainable Development Goals (SDG’S) (zie kader). Deze dienen zowel als inspiratie voor de kernwaarden van het instituut zelf als het onderwijs dat de studenten volgen.

Maar daar ligt gelijk een gevoelig geopolitiek punt binnen de master die anderhalf jaar duurt. Eén van de partners in de alliantie is de Eötvös Loránd University in Boedapest. Juist tussen Hongarije en de EU lopen de spanningen de laatste maanden hoog op vanwege de consequente ondermijning van de Europese waarden in dit land. Het meest schrijnende voorbeeld hiervan zijn de recente stappen die het land heeft genomen om LHBTI-vrijheden te beperken - iets wat haaks staat op de Charm-EU kernwaarde ‘inclusiviteit’.

Toch zijn er weinig zorgen over de veiligheid en academische vrijheid van studenten die daar naartoe reizen. Kartrekker van het project en voormalig Educate-It directeur Jan Haarhuis reageert op de vraag of er plannen zijn voor het geval die situatie verergert: “Die zijn er op dit moment niet, daar is ook geen enkele reden toe.” Dat komt juist omdat de universiteit de kernwaarden sterk onderschrijft, zegt programmaleider Marjanneke Vijge: “Die push naar inclusiviteit komt vooral vanuit Boedapest, juist vanuit de staf.”

Een test-bed voor innovatie
Het innovatieve van Charm-EU is onder meer dat het ruimte biedt aan allerlei didactische experimenten. Volgens Vijge is dat ook een belangrijke reden voor de UU om deel te nemen aan deze master: “Het idee van Charm-EU is dat het een soort testbed is - dat we kunnen experimenteren en kijken hoe ver we kunnen gaan met verschillende soorten onderwijsmethoden." Voorbeeld hiervan is de zogeheten future learning space waar het hybride onderwijs gegeven wordt.

Ik nam een kijkje in deze unieke leeromgeving die zowel online als offline is. De studenten van de vijf universiteiten volgen tegelijk het college vanuit verschillende landen terwijl de les real-life wordt gegeven op één van de campussen. In de overige vier wordt deze live uitgezonden en kan men middels een ingenieus schermensysteem samenwerken met de studiegenoten op de andere campussen. Dit systeem bevalt goed, zegt één van de studenten: “Ik zit nu een groepje met meiden uit Montpellier en Boedapest en dat werkt heel goed. We kletsen gezellig en werken online goed samen.”

In de praktijk lijkt de hybrid classroom dan ook weinig te verschillen van de offline classroom. Voor aanvang van het college wordt er gestunteld met de PowerPointpresentatie en het gros van de studenten komt nét op tijd (of net te laat) binnen. Daarna zitten de meeste studenten aandachtig te luisteren, terwijl een enkeling op WebWhatsApp zit of door Instagram scrolt. Dat bewijst wellicht het succes van het format: dit hypertechnologisch fenomeen voelt al snel doodgewoon aan.

Ook staat mobiliteit hoog in het vaandel. Het is de bedoeling dat studenten niet blijven op de plek waar ze de master starten maar zowel korte als langere  periodes – van een maand tot een half jaar -  naar de andere universiteiten gaan om onderwijs te volgen. Dit alles om de studenten echt onderdeel te laten zijn van een Europese universitaire gemeenschap.

Wat is een universiteit anno 2021?
Ongemerkt toornt Charm-EU daarmee aan een hoop traditionele aspecten van de universiteit. Doorgaans zijn universiteiten sterk gebonden aan de regionale identiteit, de vraag is of studenten met deze master een band gaan ontwikkelen met Europa, zoals Utrechtse studenten dat doen met de Domstad. Door het hybride onderwijs aan te bieden, stel je  in essentie ook de vraag in hoeverre het relevant is waar een universiteit zich bevindt. Nu bewegen studenten zich naar de universiteit, maar waarom komt de universiteit niet naar de student toe?

Ook het onderscheid tussen maatschappij en wetenschap verandert met de komst van deze master. Het onderwijs is challenge-driven en dat betekent dat studenten probleemgericht werken. Ze worden expliciet uitgedaagd om belangrijke sociale vraagstukken duurzaam op te lossen in samenspraak met verschillende maatschappelijke actoren. Daarmee worden ze opgeleid als ‘new leaders for a better world'. In Utrecht verzorgen de faculteiten Geesteswetenschappen, Geneeskunde en Geowetenschappen onderwijs voor deze master. Hoogleraar Global Sustainability Governance Frank Biermann vertelt dat hij zijn studenten ziet als “agents of change”: mensen die in de toekomst kernfuncties vervullen op het gebied van duurzaamheid. Dat blijkt ook uit zijn college waarin menigmaal gerefereerd wordt aan de toekomstige professionele carrière van studenten. Daarmee staat wetenschappelijke kennis in dienst voor een meer  praktijkgerichte aanpak van het onderwijs en maatschappelijke ontwikkeling.

Het programma kan volgens mij met recht gezien worden als een uniek project. Op idealistische, ambitieuze, en innovatieve wijze brengt het studenten kennis bij. Dat betekent echter niet dat er geen obstakels zijn. Studenten zijn wellicht niet zo mobiel als de bedenkers van de master voor ogen hebben en en Europa is misschien niet eensgezind genoeg om te kunnen hopen op een echte Europese universiteit. Maar het meest centraal staat misschien nog wel de vraag hoe de universiteit er in de toekomst uitziet. Charm-EU kan in ieder geval gezien worden als een interessant antwoord op die vraag.