De universiteit biedt een plek voor het mishandelde dier

Toen dierenarts Daphne Westgeest een jaar geleden een bouvier wilde onderzoeken in de praktijk waar ze destijds werkte, dóók het beest weg voor zijn eigenaren. Doodsbang was-ie. De baasjes – die al voor de vierde keer in korte tijd langskwamen – bleven maar volhouden dat de hond hartstikke vals was. “Ze zeiden de hele tijd: ‘Kijk uit hoor, pas op’”, vertelt Westgeest. “Maar toen ik die hond zag wegduiken, dacht ik: hier is wat anders aan de hand.”

Alle alarmbellen gingen rinkelen bij Westgeest. Ze schakelde 144 in, het alarmnummer voor dierenmishandeling. Die instantie name de zaak zeer serieus. “Het gekke is: ik had al een paar keer eerder vermoedens. Ze kwamen met vage verhalen, die niet klopten met de klachten van het dier. Maar toch wist ik niet meteen wat ik ermee moest doen; ik was niet zeker van mijn zaak.”

Ook wilde Westgeest niet té argwanend zijn. Het zijn immers mensen die wél met hun dier naar de dierenarts komen. “Bovendien zijn het klanten van je. Klanten die je ook nog eens vertrouwen.”

Dun lijntje
Het is een ingewikkeld, dun lijntje waar veel dierenartsen met moeite op balanceren, weet Nienke Endenburg, universitair docent-onderzoeker en coördinator van het Landelijk Expertisecentrum Dierenmishandeling (LED). “Voor dierenartsen is het heel moeilijk om mishandeling bij een dier te herkennen. Dieren kunnen niet praten en hebben een vacht, waardoor je blauwe plekken niet ziet. Je kunt moeilijk aan een baasje vragen: ‘Mag ik uw hond even scheren, want ik heb een onderbuikgevoel dat uw dier is mishandeld’.” Bovendien zijn dierenartsen niet gefocust op dierenmishandeling, maar op genezing. “Hun mindset is gericht op genezen. Het onderwerp mishandeling zit pas zo’n tien jaar in het onderwijs.”

Daarom is een halfjaar geleden door de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht samen met het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en Bureau Beke het LED opgericht. Dierenartsen kunnen op een speciale site hun vermoedens van dierenmishandeling uiten waarbij het huisdier anoniem blijft. De artsen kunnen foto’s uploaden en het verhaal over de baasjes plaatsen. Vervolgens gaat daar een expertpanel naar kijken dat binnen 48 uur zijn bevindingen terugkoppelt aan de dierenartsen. De experts zijn gespecialiseerde dierenartsen van de faculteit Diergeneeskunde en forensische experts van het NFI. Denk aan toxicologen, röntgenologen, pathologen en criminologen.

“Bij onze faculteit weten we heel veel van dieren, maar we hebben geen forensische kennis”, zegt Endenburg. “Daarom is die samenwerking zo goed. Forensisch experts kunnen bijvoorbeeld aan botten zien hoe oud een breuk is. Soms zeggen mensen dat hun kat van de trap is gevallen en daarbij allebei zijn voorpoten heeft gebroken, maar als je dan ziet dat de ene breuk ouder is dan de andere, dan klopt er iets niet.”

Twaalf meldingen
Het afgelopen halfjaar draaide de pilot: 25 dierenartsen waren aangesloten. In totaal zijn er twaalf meldingen gekomen, waarvan zes ook echt om dierenmishandeling bleek te gaan. Deze meldingen zijn met het dossier van de experts doorgestuurd naar de dierenpolitie. Die staat met zo’n dossier sterker als die binnenkomt bij de verdachten, weet Endenburg. “Er hebben experts naar de zaak gekeken, er kunnen keiharde feiten op tafel worden gelegd.”

Daphne Westgeest was één van die dierenartsen die meedeed aan de pilot. En nee, ze moet bekennen dat ze géén gegevens van een dier heeft geüpload – er waren simpelweg geen twijfelgevallen in haar praktijk tijdens de pilot. Ze is wel groot voorstander van het centrum. “We kunnen eindelijk ergens met onze vermoedens terecht. Dat is een fijn idee; je kunt iets doen met je onderbuikgevoel. Ik weet zeker dat als het LED er al was in de tijd dat ik die bouvier in mijn spreekkamer kreeg, ik de gegevens had geüpload en eerder iets had kunnen doen. Dat is belangrijk. Het gaat tenslotte om het welzijn van de dieren.”

En het welzijn van eventuele kinderen – als de baasjes die hebben. Want: er bestaat een duidelijk verband tussen dieren- en kindermishandeling, zo toonden onderzoekers van de Universiteit Utrecht in 2009 en 2012 aan. Geweld tegen dieren kan een opstap zijn voor geweld tegen mensen. Agressie kan zich eerst op het dier richten en later op de mens – bijvoorbeeld het kind of de partner van de dierenmishandelaar. Daarnaast betekent de mishandeling van een huisdier waarvan gehouden wordt, ook geestelijke mishandeling voor gezinsleden die het moeten aanzien. 
Dat was óók een belangrijke reden om het LED op te richten. Endenburg: “Je ziet vaak dat met het blootleggen van dierenmishandeling, ook andere problemen binnen het gezin worden ontdekt. Dat maakt het LED niet alleen belangrijk voor dieren, maar ook voor mensen.” 

De grens over

Minister Carola Schouten krijgt tijdens het werkbezoek van 23 april 2017 uitleg van een diergeneeskundig patholoog waar zij naar kijkt als een dier onder verdachte omstandigheden overlijdt.

Het is ook de reden dat Endenburg en haar collega’s ernaar streven om het centrum ‘landelijk uit te rollen’. Het eerste jaar is mogelijk gemaakt door sponsorgeld van onder andere de Koninklijke Hondenbescherming, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, het ministerie van Veiligheid en Justitie en de faculteit Diergeneeskunde. Een prima manier om het LED te bekostigen, volgens Endenburg. “Doordat er meerdere sponsoren zijn, zijn we niet financieel afhankelijk van één partij. We houden de sponsoren op de hoogte van onze werkzaamheden, maar ze laten de aanpak en werkwijze aan ons over.

Er is ongeveer een ton nodig om het LED volgend jaar tot een landelijk centrum te maken waartoe alle dierenartsen van Nederland toegang hebben. Endenburg is positief. “We hebben al een aantal sponsoren gevonden en hopen dat de ministeries ook interesse hebben.” 

En dan is het nog niet klaar, als het aan Endenburg en haar team ligt. Ze hebben aanvragen vanuit Israël, Zweden, Engeland, Polen om hun expertise te delen en de site waar je meldingen kan doen ook Engelstalig te maken. “Dat wordt stap drie: dat álle dierenartsen bij onze experts terechtkunnen met hun twijfels, of ze nu in Nederland of aan de andere kant van de wereld wonen. Daar gaan we voor.”

Maandag 23 april kwam minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit samen met kamerlid Dion Graus op werkbezoek bij het LED. Lees  Pionierswerk diergeneeskunde heeft de aandacht van minster Schouten