Docent en student houden elkaar vast in een rituele dans

Enkele jaren geleden heb ik mijn studie Global Sustainability Science, wat toen nog Milieuwetenschappen heette, afgerond. Vandaag de dag ben ik werkzaam binnen dit departement als docent en geef ik les aan de studenten van deze studie. Hierdoor ken ik de relatie tussen student en docent van beide kanten.

De afgelopen jaren heb ik de studentenaantallen flink zien toenemen. Dat komt door internationalisering en globalisering van het onderwijs. Binnen dit nieuwe verdienmodel moest  het curriculum van de studenten 'efficiënter' geformuleerd worden om de grotere aantallen studenten op te vangen. Deze verschuiving zie je terug in een wildgroei aan groepswerk, peerfeedback sessies en zelfstudietijd.

Een treffend voorbeeld van zo'n kost-efficiënte aanpassing was recent in het nieuws toen het ging over de onderwijsmethode High Impact Learning that Lasts (HILL) op de Fontys Hogeschool. De verantwoordelijkheden van de docent worden in dit systeem afgeschoven op de student. De student zou eigenaar van zijn leercurve zijn en zij krijgen veel verantwoordelijkheden voor hun eigen onderwijs. Gevolg is dat de docent hierdoor steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. De docent geeft weinig les meer, maar houdt zich vooral bezig met het  bijsturen van groepsprocessen en nakijken van studentenwerkstukken.

Erkenning voor inzet
Binnen de universiteit hebben de meeste docenten ook een onderzoekstaak. Ondanks de toenemende waardering voor het docentschap, is dit onderzoek nog steeds de graadmeter van ons functioneren en dus het uitzicht op promotie ofwel een vast contract. Dit zijn grote systemische onderwijs- en onderzoeksproblemen en ik maak me zorgen om de studenten en docenten binnen dit systeem. We zijn niet in staat om dit van de ene op de andere dag te veranderen. Onze macht als individu zit hem in de manier waarop wij ons laten vormen door dit regime. En op dit punt kunnen we nog veel vooruitgang  boeken.

Ik denk dat wij als mens graag gezien willen worden in de moeite en energie die we ergens insteken. Deze energie geldt voor een student die zit te blokken voor een tentamen of die in de late uren doorwerkt om wat extra’s in zijn werkstuk te stoppen. Bij de docent zie je de energie terug in het aandachtig lezen van teksten en opdrachten die studenten hebben ingeleverd, maar ook in een extra gepland vragenuurtje of de grondige evaluatie van een vak om het jaar erop deze te verbeteren. Betekenisgeving voor ons zit hem in de erkenning van deze energie.

Als ik naar de praktijk kijk, zie ik dat er veel misgaat als het gaat om wederzijdse erkenning. Ik zou graag de wederzijdse waardering terug willen brengen in ons contact.

Dat gaat nu vaak mis. Een student heeft een eigen verhaal en wil graag gezien worden in zijn leerproces als individu. Belangrijke onderdelen hierin zijn het feit dat ze met een naam, een achtergrond en interesses een studie ingaan. De student wil graag persoonlijk aangesproken en begrepen worden. Bij de feedback van een essay, positief dan wel negatief, moet het commentaar specifiek op hen gericht zijn. Het moet duidelijk zijn dat de docent het essay echt gelezen heeft. In werkcolleges geldt hetzelfde principe. Niemand wil kant en klare antwoordmodellen en rubric forms, maar aandacht en de waardering voelen als je iets inbrengt.

Aan de andere kant, wil een docent graag gezien worden in de aandacht die men in het leerproces steekt. Het is dus belangrijk om deze moeite te erkennen wanneer je deze in de verschillende leermomenten herkent. Ondanks de kost-efficiënte elementen in een curriculum is er ook over elementen nagedacht met het belang van de studenten in ogenschouw. De docent wil dat de studenten waardering heeft en inzet toont wanneer de docent bijvoorbeeld een extra activiteit heeft voorbereid. De student is niet de consument die onderwijs afneemt en klaagt wanneer hij of zij niet wordt bediend. Men moet oog hebben voor de mens in de docent.

Studenten haken teleurgesteld af
Hoe komt het dat dit vaak niet goed werkt? Het lijkt alsof in een verplichte dans zitten: een feedbackloop die lastig is om te doorbreken. Wanneer ik als docent door de hoge werkdruk de studenten achter de opgaves vergeet of weinig aandacht kan geven, zullen zij waarschijnlijk teleurgesteld zijn en niet meer bij werkcolleges komen opdagen. Want waarom zou je naar een werkcollege gaan als je niet voldoende gewaardeerd en begrepen wordt? Doordat de studenten niet komen opdagen, zie ik als docent een bevestiging dat studenten niet geïnteresseerd zijn. Waarom zou ik meer in studenten investeren als ze toch niet naar college komen?

Deze feedbackloop is krachtig, en lastig om te doorbreken. We houden elkaar in een greep, en vallen naar mijns inzien al snel terug in een verplicht dans van afstandelijkheid.

Ik ben er echter van overtuigd dat dit soort krachten wél doorbroken kunnen worden. Dit vergt persoonlijke inzet van zowel de docent als de student. Op die manier kan dat zelfs leiden tot een opgaande spiraal, waarbij de docent en student elkaar kunnen versterken.

Foto Academy of Hope

Academy of hope
Een goed voorbeeld van zo’n proces  is het onderzoeksproject Academy of Hope van de geografen  . Peter Pelzer en Jesse Hoffman en hun Urban Future Studio.  In dit project blijkt waardering van beide kanten en dat resulteert in een energiek en gemotiveerd leerproces. Er wordt hier naar mijns inzien veel ruimte geboden aan de inbreng van de student en, ook zeer belangrijk, deze aandacht wordt ook gewaardeerd door de studenten. Het is een kip of ei verhaal, wie hier de eerste aanstichter is van deze dynamiek, maar onderaan de streep zijn ze beide nodig voor een succesvol vak.

Dit project gaat uit van een activerende houding voor gevorderde studenten. Het resultaat is dat beide partijen wel degelijk weten los te breken uit de dans. Verwacht dus als student van je docent om persoonlijke aandacht, maar spreek tegelijk ook de waardering uit voor de energie die de docent investeert in het onderwijs. En verwacht als docent van de student een betrokkenheid maar ervaar de persoonlijke ontwikkeling van de student. Vraag door hoe het komt wanneer deze overtuiging afwezig is.

Laat duidelijk zijn dat ook ik slachtoffer en veroorzaker ben van dit proces en mezelf vaak betrap op een verlaagde motivatie wanneer ik een half-aandachtig geschreven artikel van een student ontvang. Wie houden we dan eigenlijk voor de gek: de student wilde dit eigenlijk niet schrijven en ik kijk met tegenzin aan tegen het begeleiden van dit proces. Het is lastig om dan tóch die stap naar voren te zetten, en van deze afstandelijke plichtmatige modus af te stappen.

Het is een illusie te denken dat je zo alle studenten kunt bereiken. Voor enkele studenten zal deze beweging aan ze voorbijgaan. Maar voor anderen werkt het heel goed. Zorg voor persoonlijk contact. Nogmaals, er zijn bestaande systemische problemen die dit persoonlijke contact zwaar verstoren. Maar het ligt in onze macht om uit de maat te dansen en ons tegen het regime van de muziek te verzetten.