Een driesterrenontgroening zonder excessen; wat moet je daarvoor doen?

Het is bijna een ritueel geworden. Nieuwe studenten worden lid van een vereniging en ondergaan een stevige ontgroening. Dan gaat er iets mis. Een feut raakt fysiek of mentaal gewond en stapt naar de media. Na de gebruikelijke ophef, duiding en excuses gaat de storm weer liggen. Tot een gelijksoortig voorval zich het jaar daarna weer voordoet. 

Een tergende cyclus dus, die nodig eens onderbroken zou mogen worden. Maar hoe dan? Is er een ontgroening denkbaar die intens en vormend is, maar niet over grenzen gaat? 

Auteur Barend Last denkt van wel. Hij bundelde zijn overpeinzingen in het in augustus verschenen De kunst van het ontgroenen. In een kleine 250 pagina’s vervlecht hij persoonlijke ervaringen en inzichten uit de wetenschap met interviews met experts en ervaringsdeskundigen. 

Twee keer ontgroend
De vraag die Last probeert te beantwoorden is: hoe kan een ontgroening zo positief (vrienden voor het leven, hervonden zelfverzekerdheid, gevoel deel te zijn van een geheel) maar ook zo negatief (isolement, verwondingen, trauma) uitpakken? Het boek sluit af met een 52 pagina’s tellende instructie die dient als praktisch handvat voor iedereen die na het lezen van het boek een ontgroening wil organiseren die wel ‘deugt’.

Als iemand die handleiding had kunnen schrijven, is het Last wel. Twee keer werd hij ontgroend. Als broekie van 17 bij de marine en als verse student bij studentenvereniging Unitas. Hij koos er zelfs voor om een paar jaar later preses van de groencommissie te worden. Toen ging het mis. 

Last kreeg de pik op een feut genaamd Laura, die zich volgens hem te nonchalant en verheven gedroeg. Hij vernederde haar voor de hele groep, wat leidde tot haar vroegtijdige uitschrijving en een ziedende vader aan de sociëteitstelefoon. Het schuldgevoel was voor Last, die tegenwoordig ook leraar op een basisschool is en bekendheid geniet als onderwijsexpert, een belangrijke reden voor het schrijven van dit boek.

Als bestek op tafel liggen
Maar wie het boek leest om zich te goed te doen aan sappige insiderverhalen over Lasts eigen ontgroening, zal zich mogelijk bekocht voelen. Terwijl hij strooit met voorbeelden uit de Nederlandse ontgroeningscanon, houdt hij zijn eigen kaarten stevig tegen de borst. Erger dan een tampon en een theezakje in een mond wordt het lange tijd niet. 

Tot iets over de helft van het boek, dan wordt het sappig. Voor zijn dispuutsontgroening moest Last namelijk op een tafel liggen, alsof hij een vork of een mes was, Daarna werd hij overgoten met ketchup, mayonaise en bier. En toen hij tegen de zwijgplicht in iets op social media postte, kreeg hij zo’n harde klap tegen zijn wang dat zijn tand een tijdje los hing. 

Het is een ideaal startpunt voor een pleidooi tegen de verstikkende sfeer die er hangt op plekken die te veel leunen op tradities zonder rationele basis. Dat blijft uit. Last blijft als observator boven de ontgroeningen hangen en doet weinig boekjes open over zijn eigen mening. Alles wordt uitvoerig van beide kanten belicht: een publieke ontgroening kan vernederend zijn, maar ook bindend. Zware fysieke beproevingen kunnen vormend zijn, maar ook brekend. 

Dat komt ook omdat Last het begrip ontgroenen erg plat slaat. Hij schaart zelfs inwerkdagen op de Zuid-as en militaire trainingen onder het fenomeen. Dat levert een scala aan interessante anekdotes op, maar de focus verwatert een beetje. 

Daarnaast haalt Last gretig psychologische theorieën aan, waarvan je je kan afvragen in hoeverre die nu precies zijn toegesneden op wat er bij ontgroeningen gebeurt. Zo schrijft hij: “Psychologen behandelden de afgelopen jaren verscheidene studenten vanwege hun ervaringen bij het corps. De psychologie heeft er zelfs een term voor: complex trauma.” Iedereen snapt dat ontgroeningen traumatisch kunnen zijn, maar om er als auteur zelf zo’n heftige diagnose op te plakken, lijkt mij te kort door de bocht. 

Iedereen wil bij de leiders horen
Wat veel goed maakt, zijn de korte interviews. De geïnterviewde experts zijn veel meer uitgesproken dan Last. Volgens antropoloog Danielle Braun hebben samenlevingen met veel overgangsrituelen tussen levensfasen minder puberteitsproblematiek. In Nederland moeten we ons behelpen met de groep 8-musical met grote groepen recalcitrante pubers als gevolg. 

En volgens Maarten van Rossem (oud-lid van het USC) stelt een ontgroening “mensen in de gelegenheid hun basale slechtheid te tonen”. De sterhistoricus heeft dan ook geen enkele goede herinnering aan zijn groentijd: “Wie pesten, zijn de leiders. En daar wil iedereen maar wat graag bijhoren.”

Het laagste meisje van het jaar
Het sterkste deel van het boek is ongetwijfeld het stuk van zo’n tien pagina’s over sekseverschillen binnen studentenverenigingen. Last toont daarin een scherp oog te hebben voor het lot van transgender en non-binaire studenten, Die vallen binnen het strikte hokjesdenken gemakkelijk buiten de boot.

De beschreven ontgroeningsrituelen maken pijnlijk duidelijk hoe diep genderstereotypen verankerd zijn binnen de verenigingen. Vrouwen worden vernederd om hun seksualiteit, terwijl mannen juist gedwongen worden die publiekelijk te etaleren. Bij de Groningse vereniging Vindicat werd bijvoorbeeld jaarlijks een lied geschreven over “het laagste meisje van het jaar”. Tegelijkertijd worden tijdens ontgroening mannen aangezet om elkaar te zoenen, zogenaamd als ‘beproeving’. Daarmee wordt niet zozeer de grens opgezocht, maar juist heteroseksualiteit als norm bevestigd.

Een lullepot houden
Een goede ontgroening heeft geen van deze incidenten nodig, is de boodschap van Last in zijn boek. Er zijn tal van manieren om feuten te prikkelen zonder risico uit de bocht te vliegen, stelt hij. Zolang basisregels, zoals “vrijwilligheid is heilig” en “er is sprake van een hoger doel”, gerespecteerd worden, moet dat mogelijk zijn. 

Creatieve expressie zoals het samen opvoeren van een toneelstuk of een “lullepot” (uit het niets een samenhangend verhaal vertellen) krijgen wat hem betreft de voorkeur boven aanhoudend schreeuwen en verplichte naaktheid in het openbaar. Symbolische ‘gelijkmakers’, zoals dezelfde kleding voor alle feuten, zijn goed. Overmatig alcoholgebruik kan beter bewaard worden tot na de ontgroening. 

Ik begon dit boek in de hoop een antwoord te vinden op de vraag of ontgroeningen nog wel van deze tijd zijn. Dat kreeg ik niet. Wel werd ik wijzer over welke wetenschap er toepasbaar is op het concept en las ik een paar interessante weetjes over de geschiedenis van de universiteit en haar verenigingen. 

Ontgroeningen zullen altijd wel blijven bestaan, in welke vorm dan ook. Het is aan iedereen met een machtspositie om de mens aan de andere kant niet uit het oog te verliezen. Dat is de kunst van het ontgroenen. 

Barend Last. De Kunst van het Ontgroenen. Nieuw Amsterdam. 19,99 euro.