'Een rolmodel zijn, betekent niet dat je op alle vragen het antwoord hebt'

In 2009 was Gerard van der Ree uitgeroepen tot docent van het jaar van University College Utrecht (UCU). Vijftien jaar later sleept hij de prijs van Docent van het Jaar 2024 in de wacht. De jury kon niet om de voordracht van de University College Student Council heen, die een aantal malen noemde dat de colleges van Van der Ree niet alleen bijzonder en vernieuwend zijn, maar ook life changing – de lessen hadden een positieve impact op het leven van de studenten. 

Volgens de jury komt de prijs Van der Ree toe, omdat die op een onconventionele manier doceert, een persoonlijke dimensie geeft aan lessen en veel aandacht schenkt aan het creëren van een sociaal veilige omgeving en aan maatschappelijke en persoonlijke reflecties. 

“Wat Gerard doet, kom je nergens anders tegen op de UU”, zegt een van de studenten die een vak volgt bij Van der Ree. “In de veilige omgeving die Gerard creëert, leer je zo veel meer dan enkel interessante teksten en theorie. Je leert ook jezelf beter kennen en jouw positie in de wereld. Iets wat erg belangrijk en noodzakelijk is.”

Slapeloze nachten
Dat Van der Ree als universitair docent voor de klas zou komen te staan, was voor hen lang niet vanzelfsprekend. Sterker nog, in het begin vond die doceren helemaal niet leuk en haatte het lesgeven zelfs omdat die bang was van alles verkeerd te doen. “Ik had heel lang paniekaanvallen en slapeloze nachten puur van het idee om voor de klas te staan.” 

De traditionele docentenrol, paste Van der Ree niet, zegt die. “Ik had veel moeite met de verwachtingen die ik geleerd had over doceren. Ik wilde niet een autoritaire relatie met studenten aangaan waarbij ik, de docent, degene ben die ‘het’ weet. Alsof ik de wetende ben en studenten de niet-wetenden. Daarnaast worstelde ik met de afstand die vaak in het onderwijs wordt gevormd tussen de materie en het dagelijks leven van de studenten. Daardoor lijkt het alsof studenten geen onderdeel zijn van wat zij leren, terwijl dat nooit het geval is. Zulke vragen waren best een uitdaging voor me.”

Docent van het jaar 2024 Gerard van der Ree tijdens het onderwijsfestival. Foto: DUB

Gerard van der Ree (55) is sinds 2007 docent aan de UU. Die geeft les in Internationale Betrekkingen op University College Utrecht en cursussen rondom Community Engaged Learning bij de faculteit Recht, Economie, Bestuur & Organisatie en het UU Honours College. Gerard heeft zelf Spaanse Taal- en Letterkunde gestudeerd aan de UU en specialiseerde zich in internationale betrekkingen en politiek.

Vernieuwend en veilig
De enige manier om met deze puzzels om te gaan, was om op een andere manier les te gaan geven waarbij Van der Ree op hun eigen manier een band kon opbouwen met de studenten en waarbij de theorieën en lesstof dichtbij de studenten kwamen te staan. “Dit probeer ik te bereiken door zeer bewust het abstracte en theoretische, zoals de vele theorieën van Internationale Betrekkingen, te verenigen met het concrete en praktische. Zodat alles wat een ver-van-mijn-bed show lijkt voor de studenten, verbonden raakt met het persoonlijke. Ik merk dat studenten daar behoefte aan hebben.”

Belangrijk bij het persoonlijk maken van de lessen is de toonzetting en insteek, zegt Gerard. “In de afgelopen jaren heb ik intensief gewerkt aan mijn colleges. Hierbij heb ik vooral gelet op het creëren van een veilige plek voor studenten waarin zij zich zowel kwetsbaar kunnen opstellen als een gevoel van veiligheid ervaren.” Dat doet die bijvoorbeeld door check-ins aan het begin van de werkgroepen. Alle deelnemers vertellen dan kort iets persoonlijks, bijvoorbeeld hoe het met ze gaat. Een ander belangrijk punt is om samen met de studenten de principes van de cursus vorm te geven. “Ik denk dat het aanslaat bij de studenten, omdat ze op deze manieren meer eigenaarschap krijgen over hun eigen leerproces.” 

Check-in
Dit blok geeft Van der Ree het vak Creating Societal Impact op UCU. Binnen de door de docent aangegeven kaders hebben de studenten de regie. Waar op de campus is het college, wat ze moeten doen aan voorbereidingen en wat de precieze invulling van de les zal zijn. Elk college begint met een korte check-in waarna verschillende korte opdrachten volgen waarin de studenten reflecteren op wat er in de wereld allemaal gebeurt en hoe zij daarmee omgaan. Zo hebben studenten zelf een workshop gemaakt waarin ze hun angsten een plek leren te geven middels het maken van kunst. 

Tijdens de check-in van het college dat DUB volgt, stellen de studenten zich kwetsbaar op. Een van de studenten zegt het momenteel vrij zwaar te hebben met “alles wat er gaande is”. Maar hij is blij dat hij dat “in deze veilige omgeving kan delen. Daar ben ik dankbaar voor.”

In de pauze vertelt een student dat het in het begin wennen was om zo openhartig te zijn. “Openlijk praten over wat ik vind en voel is niet iets wat ik bij andere lessen ben tegengekomen. Gaandeweg voelde ik mij toch steeds meer op mijn gemak en zag ik in hoe deze persoonlijke benadering baat heeft. Die heeft mij erg geholpen om ook bij andere vakken meer mijn gefundeerde mening te geven tijdens een werkgroep, juist wanneer anderen het niet eens waren met mij. Dat had ik hiervoor nooit gedurfd.”

Inspiratie en motivatie
Van der Ree legt uit waarom deze aanpak bij hen past. “De wereld vraagt om een nieuwe manier van doceren waarin studenten meer eigenaarschap vinden in hun leren, en ook al weet ik niet altijd hoe, ik wil daar graag aan bijdragen.” Die vindt inspiratie voor hun manier van onderwijs bij verschillende personen. “Martin Heidegger, Friedrich Nietzsche, Donna Haraway en bell hooks [KG(1] zijn mensen die mij erg beïnvloed hebben. Ik heb een soort persoonlijke collage gemaakt van ideeën die ik inspirerend vind. Deze inzichten helpen mij om de vakinhoud van mijn cursussen, of het nu over Internationale Betrekkingen gaat of over Community Engaged Learning, tot leven te brengen.”

Op de vraag wat Van der Ree aan studenten wil overbrengen is hun motto: To help them discover who they are in their world and what the world is to them. Een motto waar Gerard best trots op is en waar de studenten zich ook in kunnen vinden. Een van hen zegt dat zij “anders kijkt naar de wereld, omdat Gerard het lesgeven zo anders aanpakt. Er is ruimte voor reflectie op jezelf met betrekking tot de lesstof. We kijken bijvoorbeeld naar welke positie jijzelf als student momenteel hebt in de wereld en hoe dat zich verhoudt tot een bepaald politiek conflict. Daarmee komt de theorie op een prettige manier dicht bij je en is er ruimte om te praten over wat gebeurtenissen in de wereld met jou persoonlijk doen.”

Breken met vroeger
Volgens Van der Ree is de rol van de docent snel aan het veranderen. “Mijn generatie is tot een zekere hoogte respect aan het verliezen van de jongere generatie. De klimaatcrisis heeft zichtbaar gemaakt dat mijn generatie, die de meeste effecten van klimaatverandering heeft gecreëerd, niet genoeg leiderschap heeft getoond. Ik voel dat er een roep en wens is vanuit de jongere generaties voor meer leiderschap. Voor mij is onderwijs dan ook een vorm van betrokkenheid, zowel binnen als buiten het klaslokaal. 

Die geeft aan dat het van groot belang is voor studenten dat docenten ook rolmodellen durven te zijn. Ook zonder dat ze weten hoe het precies anders moet. “Een rolmodel zijn, betekent niet dat je op alle vragen het antwoord hebt. Een rolmodel laat zien hoe je een stap verder kan zetten, door de onzekerheid heen, juist wanneer je het antwoord niet weet. Dat geldt ook voor de universiteit zelf. We moeten het toch beter kunnen doen dan ons ‘neutraal’ te verklaren over wat er in Gaza gebeurt? Juist als er geen simpele antwoorden zijn? Kunnen wij als instituut en als diverse, intellectuele gemeenschap niet het moeilijke werk doen om een positie te vinden vanuit waar we onze betrokkenheid kunnen vormgeven? Dat lijkt me precies het soort ‘leading by example’ waarvan veel studenten aangeven dat ze daar behoefte aan hebben.” 

Dat studenten baat hebben bij Gerards benadering beaamt een van hun studenten van het college Creating Societal Impact. “Studenten en docenten zijn allemaal mensen die navigeren door het leven en toevallig hier terecht zijn gekomen. Hoe mooi is het dan om van een docent te zien hoe lesgeven óók kan. Erg inspirerend!” 

Voor Gerard is het ontvangen van de prijs van Docent van het Jaar een mooie erkenning van hun eigen weg, maar ook voor andere collega’s die aan het zoeken zijn naar hun eigen stem en authenticiteit in het lesgeven. “We zijn pas net begonnen”.