‘Het gaat niet alleen om een nieuwe baan. Het gaat om een heel nieuw leven’

“Vijf jaar na het verkrijgen van hun verblijfsstatus heeft 60 procent van alle vluchtelingen nog altijd geen baan. Áls ze al een baan hebben dan is het vaak een onbeduidend baantje, zelfs als ze hoogopgeleid zijn,” zegt project manager Ragna Senf. Vandaar het besluit, genomen in 2020, om het programma uit te breiden, waardoor niet alleen vluchtelingen en asielzoekers cursussen kunnen volgen aan de UU, maar ook degenen met een status werkervaring kunnen opdoen binnen de universiteit.

Het traineeshipprogramma is gericht op vluchtelingen met een achtergrond in hoger onderwijs of met werkervaring op een universiteit. Een diploma van een hogeronderwijsinstelling is niet nodig, want soms kunnen vluchtelingen hun diploma niet laten zien omdat ze het niet hebben kunnen meenemen tijdens hun vlucht en zijn er geen digitale kopieën. In andere gevallen hebben kandidaten carrière gemaakt op een universiteit zonder een bachelordiploma te hebben behaald. Ondersteunende banen zoals die van schoonmaker worden door de UU vaak uitbesteed en maken daarom geen onderdeel uit van het programma.

De traineeship duurt zes tot acht maanden en de trainee kan worden toegewezen aan een bepaalde afdeling van een faculteit of op centraal niveau. De universiteit biedt geen financiële vergoeding; de trainee behoudt de uitkeringen van de Nederlandse overheid. Naast werkervaring biedt de UU hen privélessen Nederlands, een workshop Intercultureel bewustzijn en een budget voor professionele ontwikkeling.

In 2022 begonnen elf trainees aan een traineeship op de UU. Van de negen die hun traineeship al afgerond hebben vonden er acht een nieuwe baan binnen of buiten de UU. Tijdens de zomer reageerden er tachtig mensen op de laatste oproep voor trainees. Daarvan zullen er binnenkort tien worden geselecteerd en gekoppeld aan een geschikte werkplek aan de universiteit, rekening houdend met hun academische achtergrond en ervaring. Volgens Senf zijn er tot nu toe alleen mensen afgevallen voorafgaand aan het tekenen van het contract, vaak omdat de gemeente hen pushte om een betaalde baan aan te nemen, in veel gevallen onder hun academische niveau.

DUB sprak met drie trainees die nu werknemers van de UU zijn geworden: Elias Abou Chaaya, Tuğba Akyüz en Elif Hotalak. Zij werden geïnterviewd samen met hun leidinggevenden.

Foto: Ivar Pel

Elias Abou Chaaya, Evenementencoördinator bij het Bureau voor Gelijkheid, Diversiteit en Inclusie (EDI) en zijn leidinggevende Brigitte Prieshof

Chaaya komt uit Libanon en werkt inmiddels bijna een jaar bij het bureau. Hij begon zijn traineeship in februari en heeft nu een contact voor 20 uur per week tot eind 2024. Hij is verantwoordelijk voor het organiseren van evenementen zoals de Canal Pride en de twee Diversity maanden die in maart en oktober plaatsvinden aan de UU.

Sollicitanten voor het Incluusion traineeshipprogramma kunnen hun voorkeuren aangeven en worden geplaatst op basis van een match tussen hun vaardigheden en de beschikbare plekken. Chaaya is blij dat hij zijn eerste keuze heeft gekregen. "EDI probeert een stem te geven aan mensen die die normaal gesproken niet hebben. Ik heb Libanon verlaten omdat ik dat recht niet kreeg, dus ik wilde echt andere mensen helpen", zegt hij.

Hij hoorde voor het eerst over Incluusion toen hij in een asielzoekerscentrum woonde. “Dat was een moeilijk onderdeel van het asielproces voor mij. Ik wilde gewoon weg uit dat centrum, op welke manier dan ook. Toen vertelde een vriend me over het programma”, blikt hij terug. Hij meldde zich aan voor een cursus aan de UU. Niet gemakkelijk vond hij, de universiteit was nogal veeleisend, maar tegelijkertijd denk hij dat alle lezingen en groepsprojecten ertoe hebben bijgedragen dat hij een psychisch moeilijke periode achter zich heeft kunnen laten.

Aan het eind van de cursus, toen Chaaya overwoog er nog een te gaan doen, stelden de programma coördinatoren voor dat hij zich zou aanmelden voor een traineeship. Hij aarzelde. “Ik zat nog midden in het asielproces en wist niet of ik er tijd voor zou hebben. Maar toen hoorde ik over het bestaan van het EDI-kantoor en dat er een kans was dat ik daar mijn traineeship zou kunnen doen.”

Het is de eerste keer dat een trainee van Incluusion bij het EDI Office werkt. Volgens Prieshof klikte het meteen tussen de twee. Ze spraken af om Nederlands te spreken zodat Elias zijn kennis van de taal kon verbeteren, maar dat bleek een uitdaging omdat hij de nuances van wat er gezegd werd niet altijd oppikte. "Toen hebben we besloten om terug te gaan naar het Engels wanneer het onderwerp betrekking heeft op het werk zelf." Informele gesprekken worden echter nog steeds in het Nederlands gevoerd. Dankzij deze regeling zegt Chaaya dat zijn begrip van de taal sterk is verbeterd en Prieshof denkt dat haar Engelse vaardigheden ook beter worden. "Ik kom net terug uit Londen en ik was verbaasd hoeveel mijn woordenschat is uitgebreid."

Toen de traineeship op een eind liep, bedacht Prieshof dat het zonde zou zijn om Chaaya te laten gaan. “We konden ons geen team meer voorstellen zonder hem.” Er was een parttime vacature voor evenementencoördinator die nog openstond dus het duurde niet lang voordat iemand zei: misschien wil Elias dat wel doen? “Het was een win-winsituatie: hij zou zijn energie kwijtkunnen en wij zouden onze vacature kunnen opvullen met iemand die niet alleen passie had voor ons werk maar die ook nog eens de juiste kennis en ervaring had”, vertelt ze.

Haar opmerking over het kwijtkunnen van energie is geen toeval: Chaaya is iemand die graag druk bezig is. Tegenwoordig volgt hij naast zijn baan bij het EDI Office een master in internationale ontwikkelingsstudies en een honours programma. "Dit is wie ik ben. Zo ben ik in Libanon ook altijd geweest. Ik kom graag ‘s avonds laat thuis in de wetenschap dat ik de volgende dag een vol programma heb. Toen kwam ik hier, vroeg asiel aan en alles veranderde. Ik kon twee jaar lang niet werken of studeren. Ook al betekende verhuizen naar Nederland dat ik eindelijk openlijk homo kon zijn, toch verloor ik dat andere deel van mij. Daarom hou ik zo van Incluusion en het EDI Office: ze hebben het me teruggegeven."

Voorlopig hoopt Chaaya impact te hebben met de evenementen die hij organiseert en in de verre toekomst zou hij willen werken voor een NGO die vluchtelingen zoals hijzelf helpt. "Maar als ik één ding heb geleerd in Libanon is het wel dat je de toekomst niet kunt plannen. We zien het wel."

Foto: Ivar Pel

Tuğba Akyüz, Assistent onderzoek en onderwijs in milieubiologie en haar leidinggevende Ronald Pierik

De weg die Akyüz heeft afgelegd, is anders dan die van de meeste Incluusion-trainees. Ze meldde zich niet aan voor het programma, maar stuurde een rechtstreekse email naar Pierik waarin ze hem vertelde dat ze graag met hem zou willen werken. De professor zelf nam contact op met Incluusion om te vragen of ze haar wilden aannemen. “Het was de eerste keer dat ik een email ontving van iemand die hier als vluchteling was, kennis wilde opdoen en een netwerk wilde opbouwen in de wetenschap. Haar ervaring paste perfect bij wat wij doen”, zegt hij.

Akyüz kwam ongeveer anderhalf jaar geleden vanuit Turkije naar Nederland, samen met haar echtgenoot en kind. Ze heeft een master in moleculaire biologie en was zes jaar lang promovendus in Turkije, waar ze veel ervaring opdeed in eiwitchemie, maar het lukte haar niet om haar traject af te ronden. Ze werkt nu bijna een jaar als laborant aan de UU. Ze begon drie dagen per week als trainee en sinds september is ze fulltime in dienst.

“Ik was zo blij toen ik een positieve reactie kreeg”, zegt Akyüz. Vooral omdat ze niet verwachtte om überhaupt een reactie te krijgen. “Als je in Turkije een email stuurt naar een professor krijg je meestal geen antwoord. “Pierik was niet de enige In Nederland die ze benaderde, maar wel de enige die haar een kans gaf. “Ik zag een kans in Nederland toen hij me een aanbod deed. In het begin was het moeilijk, ik kende de cultuur niet, had niet alle informatie, ik probeerde me gewoon aan te passen. Ik wilde in Turkije altijd al heel graag werken als onderzoeker en nu kreeg ik de kans!”

Als traineebegon ze iedereen te helpen die een extra paar handen in het lab nodig had. "Een postdoc was aan het afronden, dus we konden wel wat hulp gebruiken", herinnert Pierik zich, waaraan hij toevoegt dat Akyüz altijd de wens uitsprak om nieuwe technieken te leren. "We motiveerden haar om dat ook te doen, omdat het de kans groter zou maken dat ze in de toekomst een baan zou vinden."

Die baan bleek echter bij de UU zelf te zijn. "Ik had nog een Vici-beurs en ik had een functie openstaan voor een technicus, dus ik vroeg haar of ze interesse had om dat een jaar te doen." Net als Chaaya vindt Akyüz de taal het moeilijkste onderdeel van de Incluusion traineeship. "Ik kom uit Turkije, het is daar niet gebruikelijk dat mensen Engels spreken. We oefenen veel met lezen en luisteren, maar we praten niet zo veel. Ik probeer mezelf te verbeteren en ook Nederlands te leren."

Pierik geeft toe dat de taal moeilijk kan zijn, maar zegt ook dat dat niet alleen geldt voor Akyüz. "We hebben mensen van over de hele wereld in ons team. Misverstanden kunnen niet alleen ontstaan door de taal, maar ook door verschillende achtergronden. Soms vraag je je af: 'heeft deze persoon nu geleerd wat ik denk dat hij of zij geleerd heeft?' Maar daar zijn we al aan gewend."

Hoewel het een erg divers team is, vindt Pierik dat de vluchtelingenstatus van Akyüz voor iedereen een verrijking is. “De meesten van ons nog nooit hadden gewerkt met iemand die in principe haar hele leven achter zich heeft gelaten om een nieuw leven te beginnen. En het feit dat ze haar verblijfsvergunning zo snel heeft gekregen laat zien dat ze daar heel goede redenen voor had. Dat besef is heftig voor veel mensen: wij zijn zo bevoorrecht en er zijn zoveel dingen die wij ons nog nooit hebben voorgesteld of overwogen.”

Hij vult aan dat hij onder de indruk is van hoe hard ze werkt – ze is immers constant nieuwe dingen aan het leren, niet alleen in het lab, maar ook in haar vrije tijd. “Voor Akyüz gaat het niet alleen om een nieuwe baan. Het gaat om een heel nieuw leven. Ieder aspect van haar leven is een leerproces.”

Wat de toekomst betreft, zou Akyüz heel graag willen promoveren. Het liefst in Turkije, want daar was ze praktisch klaar met haar traject. Mocht dat niet lukken, dan sluit ze een promotie in Utrecht niet uit, al zou dat betekenen dat ze helemaal opnieuw moet beginnen.

Foto: Ivar Pel

Elif Hotalak, Administratief medewerker bij de International Service Desk, en haar leidinggevende Anita Leuverink

Hotalak komt ook uit Turkije. Ze woont sinds 2018 in Nederland, studeerde rechten in Turkije en behaalde haar master in European Union Law in Londen. Sinds september werkt ze bij de International Service Desk (ISD) waar ze UU-medewerkers helpt met visumprocedures. Het contract volgt op een traineeshipperiode van acht maanden.

Haar belangrijkste doel toen ze zich aanmeldde voor het Incluusion-programma was het verbeteren van haar Nederlandse spreekvaardigheid na twee jaar taalstudie. "Mijn man en ik hebben op allerlei soorten vrijwilligerswerk gesolliciteerd, maar de meeste bedrijven willen alleen mensen die geen moeite hebben met de Nederlandse taal. Het was echt moeilijk om iets te vinden." De eerste vrijwilligersfunctie die ze vond was bij een kringloopwinkel, maar ze bleef zoeken naar iets dat beter bij haar niveau paste. Toen hoorde ze over Incluusion.

Het lijkt erop dat Hotalak haar doel bereikt heeft, want het interview met DUB verloopt helemaal in het Nederlands. “Toen ik met mijn traineeship begon had ik een B1-niveau en nu heb ik onlangs het staatsexamen behaald op B2-niveau””, zegt ze met een glimlach. Haar leidinggevende, Anita Leuverink, bevestigt dat ze veel beter is geworden, maar benadrukt dat Hotalak al erg goed was toen ze bij het team kwam. “Het verbaasde me dat als ik woorden dicteerde ze ieder woord correct opschreef, met geen enkel foutje.”

Volgens Leuverink was de luistervaardigheid van Hotalak ook al goed, hoewel ze niet alles verstond, vooral niet tijdens vergaderingen of informele gesprekken wanneer iedereen door elkaar praat. Maar ook daar is ze beter in geworden. “Ze is heel slim en leert snel. Ze is niet bang om fouten te maken en dat is heel belangrijk.”