Hoe belangrijk is de stem van studenten voor de gemeenteraadsverkiezingen?

Minder jeugdige stemgerechtigden

Alle stemgerechtigde Utrechters hebben afgelopen maand een stempas in de bus gekregen om te stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Dus ook de studenten van 18 jaar en ouder die staan ingeschreven bij de gemeente. De gemeenteraad besluit over lokale kwesties, zoals wegen, fietspaden, theaters, bibliotheken, maar ook jeugdzorg en het bouwen van woningen. Zaken die ook voor studenten van belang zijn dus.

Studenten vormen een grote groep in Utrecht. Het percentage mensen tussen 20 en 30 jaar is het grootst ten opzichte van andere leeftijdsgroepen, blijkt uit cijfers van Utrecht Monitor. Er wonen momenteel 33.290 studenten in Utrecht, op een bevolking van ruim 350.000. Of studenten ook een belangrijke electorale groep vormen, is onduidelijk. Daarover bestaan geen openbare cijfers.

Om te mogen stemmen, moet je als student ingeschreven staan in de stad. In 2020 bleek uit onderzoek dat er in Utrecht zo’n 2000 ‘spookstudenten’ wonen. Dat zijn studenten die hier wel wonen, maar niet bij de gemeente staan ingeschreven. Sinds de invoering van het leenstelsel in 2015 is de prikkel om je in te schrijven in de stad waar je studeert minder groot, doordat het geen invloed heeft op je studiefinanciering. Niet alleen loopt de gemeente hierdoor veel geld mis – het Rijk verstrekt steden 1200 euro per student – maar het betekent ook dat deze studenten niet mogen stemmen voor de gemeenteraad. Het gaat om 7 procent van het totale studentenaantal.

Naar aanleiding van dit onderzoek nam de gemeente zich voor om studenten te ‘informeren en bewust te maken van de verplichting van inschrijven’. Student en Starter, een lokale partij die in 2013 werd opgericht om de jongere generatie te vertegenwoordigen, signaleerde het probleem. Twee maanden geleden startten ze zelf een campagne om studenten op te roepen zich in te schrijven, vertelt Jeffrey Koppelaar, huidig raadslid en nummer 49 op de lijst. Naast het duidelijk maken van het belang van inschrijving pleit de partij ook voor andere manieren om inschrijven voor studenten aantrekkelijker te maken. “Bijvoorbeeld door ze een leuk welkomstpakket te geven met kleine Utrechtse producten. Dat je laat zien: dit is Utrecht.” Vooralsnog heeft de partij niet genoeg steun gevonden voor dit idee.xxx

Een andere verkiezingscampagne

Er zijn dus veel twintigers in Utrecht en een niet te verwaarlozen groep studenten met stemrecht. Partijen zien studenten dan ook als een belangrijke groep stemmers. De huidige grootste partij in de raad, GroenLinks, zoekt studenten op in het Utrecht Science Park, vertelt Melody Deldjou Fard. Ze heeft de afgelopen vier jaar in de raad gezeten en is nu opnieuw kandidaat op plek 9. “Vorige week was ik op bezoek In De Uithof. Daar sprak ik op straat vooral veel medewerkers die niet gingen stemmen omdat ze het geloof in de politiek hebben opgegeven. Wat me opviel, is dat hun teleurstelling vaak ging om de landelijke politiek. Door het gesprek aan te gaan op straat gaat een aantal mensen dat ik sprak toch stemmen. Dat vond ik een prachtige winst.”

De tweede grootste partij van dit moment, D66, hoopt veel stemmen te kunnen halen onder studenten, licht Daniël Nuijten toe, nummer 15 op de lijst. “Het is natuurlijk zo dat jonge mensen vaak wat progressiever stemmen. Die trend zien wij ook. We vinden het natuurlijk fijn dat studenten op ons stemmen, maar wij vinden de studenten met name belangrijk omdat we ook geloven in de toekomst die die generatie heeft.” Om de studenten te bereiken, flyeren ze op de studentencomplexen. “We gaan veel in gesprek met studenten: als we langs de deuren gaan, of via social media. Daar is ook veel interactie. Zaterdag komt Jan Paternotte (huidig fractievoorzitter van D66, red.) langs en gaan we in gesprek op de IBB.”

Student & Starter benadert studenten ook op andere plekken waar die doelgroep vaak te vinden is. De partij voert campagne tijdens het uitgaan. Gewapend met bierviltjes trekken ze de kroegen in – en ze hebben nog iets anders bij. “Wat we eigenlijk al heel lang met veel succes doen is het uitdelen van snoepkettingen”, vertelt Koppelaar. “Daar hangt dan een visitekaartje aan met informatie over de partij.”

Een bijzondere groep vormen de internationale studenten. Als zij uit een EU-lidstaat komen en staan ingeschreven in Utrecht, hebben ook zij stemrecht voor de gemeenteraadsverkiezingen. Vier jaar geleden bleek uit een rondgang van DUB dat ze een gebrek aan informatie over de deelnemende kandidaten ervaren.

Zowel GroenLinks, D66 als Student & Starter geven aan zich in te spannen om internationale studenten te bereiken, bijvoorbeeld door hun verkiezingsprogramma ook in het Engels aan te bieden en deel te nemen aan Engelstalige debatten. “Het is een steeds groter wordende doelgroep”, vertelt Jeffrey Koppelaar van Student & Starter. “Het zijn mensen die in Utrecht wonen en belang hebben bij het feit dat ze vertegenwoordigd worden. Of je hier nu 30 jaar woont of je woont hier net een jaar, je hebt evenveel recht op vertegenwoordiging in de gemeenteraad.”

D66 wil meer bewustwording creëren onder deze groep. Daniël Nuijten: “We zien vaak dat weinig internationals weten dat ze kunnen stemmen. We zijn er wel heel erg mee bezig. Internationale studenten worden ook getarget op social media. Daarbij richten we ons veel meer op: ga stemmen. Die boodschap is eigenlijk veel belangrijker dan: stem op ons.”

Een andere verkiezingsuitslag

Er doet dit jaar een recordaantal partijen mee aan de Utrechtse verkiezingen: twintig in totaal. Volgens een recente peiling van Maurice de Hond zou D66 de grootste worden (17 procent van de stemmen), gevolgd door GroenLinks (14 procent) en de VVD (12 procent). Maar de verschillen zijn klein.

D66 besteedt in het verkiezingsprogramma relatief veel aandacht aan studenten: de term ‘student’ wordt 38 keer genoemd. In het programma van GroenLinks is dat 12 keer. Bij de vier andere grotere partijen volgens de peiling verschilt het: de VVD noemt ‘student’ 24 keer, Volt tweemaal, de PvdA 10 keer en de Partij voor de Dieren één keer. Het CDA beroert de term relatief vaak: 42 keer. Maar uiteraard spant Student & Starter de kroon met 69 vermeldingen exclusief de partijnaam.

Harmen Binnema, universitair docent Bestuur & Beleid in Utrecht en gespecialiseerd in onder meer lokaal en regionaal bestuur, denkt dat een Utrecht zonder studenten een heel andere uitslag zou opleveren. “Er zijn gemeenten waar heel veel ouderen wonen, wat van invloed is op de verkiezingsuitslag: bijvoorbeeld dat er meer CDA wordt gestemd. Zo zul je ook zien dat op het moment dat er geen of weinig studenten deelnemen, de partijen die de grootste zijn in de stad dat waarschijnlijk niet meer zijn. Het is ook maar zeer de vraag of een partij als Student & Starter dan nog veel stemmen haalt. D66, GroenLinks en Student & Starter zijn de partijen die daar het meest direct effect van gaan ondervinden.”

Binnema signaleert een lagere opkomst in de leeftijdsgroep van 18 tot 24 jaar in vergelijking met andere leeftijden. “Maar daarbinnen is er natuurlijk wel een verschil tussen laagopgeleiden en hoogopgeleiden”, legt hij uit. “Meer dan andere groepen gaan hoogopgeleiden stemmen.”

“We verwachten dat Volt behoorlijk goed zal gaan scoren en dat dat voor een belangrijk deel, in ieder geval in Utrecht, te danken zal zijn aan de stem van jonge hoogopgeleide kiezers. Zonder het interne gedoe was die uitslag nog hoger geweest.”

Een andere, oudere gemeenteraad

Momenteel zit er geen enkele student in de gemeenteraad. De kans is groot dat daar verandering in gaat komen. Student & Starter zit momenteel met twee starters in de raad, maar dit jaar staat er een student bovenaan de lijst: Esma Kendir, die een master aan de Vrije Universiteit volgt en eerder een pre-master Informatiekunde aan de UU deed. Binnema ziet dat ervaring binnen de universiteit soms als opstapje tot de gemeenteraad kan leiden. “Op de kandidatenlijst van Student & Starter zie je veel studenten staan. Ook mensen die ik als raadslid in de studentgeleding van de universiteitsraad heb gezien en die op die lijst terechtkomen. Dus dat is een heel natuurlijke aanwas die je daar hebt. Ook partijen zoals D66 en GroenLinks, die veel stemmen van studenten trekken, of überhaupt veel hoogopgeleide stemmen, hebben over het algemeen studenten of net afgestudeerden op hun lijsten staan.”

D66 heeft drie studenten op de kandidatenlijst, op plek 10, 13 en 14. Bij GroenLinks zijn dat er twee: op plek 7 en 19. Maar ook de meeste andere partijen hebben minstens één student op de kandidatenlijst. Het zal van het aantal behaalde zetels per partij afhangen hoeveel studenten er uiteindelijk in de raad belanden.

Andere partijprogramma’s

En tenslotte zou de inhoud van de verkiezingsprogramma’s natuurlijk afwijken als partijen geen enkele rekening hoefden te houden met studenten. Studentenhuisvesting is het thema waar partijen over het algemeen de meeste aandacht aan besteden. Maar een stad zonder studenten? Daar moeten de partijen niet aan denken. Koppelaar van Student & Starter: “Utrecht zou een hele saaie stad zijn. Het zou ineens heel stil worden, niet op de goede manier. Studenten zijn een heel belangrijk deel van de identiteit van Utrecht. Dat moeten we koesteren.” D66’er Nuijten: “Ik denk dat de stad daar minder levendig van wordt. We staan voor een bruisende stad waar wat te beleven valt: terrasjes, uitgaan, festivalletjes. Een stad moet leven, en daar zorgen studenten echt voor.”