Hoge werkdruk onder academici niet alleen iets van deze tijd

“Al in de vroegmoderne tijd, tussen 1500 en 1800, lezen we in (auto)biografische werken verhalen terug van wetenschappers die zich letterlijk de dood in werkten,” zegt Dirk van Miert, cultuurhistoricus aan de UU. “Het was niet ongebruikelijk dat geleerden op hun sterfbed nog aan het schrijven waren, en veel van hen overleden aan ziektes die het gevolg waren van te hard werken. Zo hadden sommige geleerden urologische problemen omdat ze niet genoeg naar de wc gingen.”

Volgens van Miert werd hard werken in die tijd gezien als iets heldhaftigs. “Academici ontleenden er status aan kenbaar te maken dat ze liever doorwerkten dan dat ze genoeg sliepen en goed voor hun lichaam zorgden. Er zijn bijvoorbeeld verhalen van geleerden die om de nacht wakker bleven om maar door te kunnen werken, of die één oog tegelijk dicht deden om niet te hoeven slapen. Er was in die tijd nog geen koffie, dus men moest op zoek naar andere manieren om wakker te blijven. Thomas Platter, een Zwitserse geleerde uit de 16de eeuw, at naar verluidt zelfs happen zand om wakker te blijven. Ook at hij knolrapen terwijl hij die heel vies vond, en dronk hij azijn. Geleerden wilden met deze verhalen uitdragen dat het benutten van de geest en het bijdragen aan de wetenschap belangrijker was dan het gezond houden van het lichaam. De eindigheid van het lichaam werd gezien als een beperking voor de capaciteiten van de geest.

Een student op zijn kamer omstreeks 1700. Naar een gravure van H.R.

“Uit de documentatie van geleerden uit deze tijd kunnen we ook opmaken dat het combineren van een carrière en een privéleven moeilijk was,” zegt van Miert. “‘Vrienden zijn de vijanden van de studie’ is een spreuk uit die tijd. Veel geleerden klaagden dat het hebben van de zorg voor een gezin hun studie in de weg stond. Er werd ook wel gezegd dat een huwelijk slecht was voor de carrière.

Vrienden zijn de vijanden van een studie

“We kunnen de verhalen van deze geleerden wel met een klein korreltje zout nemen. Omdat hard werken toen werd gezien als een eerbare verdienste, is het niet onwaarschijnlijk dat veel geleerden in de autobiografische werken hun harde werken hebben aangedikt. Bovendien was hard werken niet slechts een deugd van academici. Zeker in de industriële revolutie werkten mensen in alle sectoren van de samenleving flink door. Uniek aan de academische wereld was dat dit harde werken dus werd gezien als iets positiefs; men koos ervoor. Het werd gezien als een roeping.”

WoinActie, demonstratie Den Haag, 14 december 2018. Foto: DUB

Niet iedereen koos voor dit martelaarschap, zegt Fenneke Sysling, docent geschiedenis aan de Universiteit van Leiden. “Samuel Smiles, Schots auteur, schreef in de 19de eeuw een zelfhulp boek voor wetenschappers, om een balans te vinden in het harde werken. Smiles beargumenteerde dat genoeg slaap heel belangrijk was voor een gezond leven, hoewel het aantal uren dat men nodig heeft verschilt per persoon. Ook raadde hij aan veel te bewegen en niet te veel koffie, thee of opium te gebruiken. Hoewel er sindsdien veel meer kennis is over het gezond houden van het lichaam, geeft het feit dat men toen al hiermee bezig was aan dat het probleem van overwerken iets is van alle tijden.”

Hoge werkdruk wordt nu veel meer als een probleem gezien, vroeger werkte men vrijwillig zo hard

Toch werd de hoge werkdruk die de geleerden zichzelf oplegden in die tijd in mindere mate als een probleem gezien dan nu. “Dat er kritiek wordt geleverd op de lange werkdagen is een verschijnsel dat zich pas in de afgelopen decennia voordoet”, zegt van Miert. “We zien tegenwoordig ook dat studenten zich uitspreken tegen deze hoge werkdruk, en zich vaker solidair opstellen met hun docenten.”

Werken in de trein, Utrecht 2002. Foto: DUB

Volgens van Miert komt dit omdat er in de laatste decennia steeds meer verplichtingen bij zijn gekomen. “Vroeger werkte men vrijwillig zo hard. Geleerden vinden het leuk om puzzels op te lossen, het is bijna een verslaving. Daar is niks aan veranderd en in principe ook niets mis mee. Bovendien zijn academici gedreven om een bijdrage doen aan de wetenschap, aan het opdoen van kennis. “

“Wat de huidige tijd onderscheidt van toen, is de grote hoeveelheid institutionele verplichtingen die hier de laatste jaren bij zijn gekomen,” zegt Van Miert. Het aantal studenten op de Nederlandse universiteiten is de laatste jaren gegroeid, terwijl de investeringen vanuit de overheid zijn gedaald.

Herman Paul, de Leidse hoogleraar Geschiedenis van de Geesteswetenschappen, legt uit: “Het geven van onderwijs neemt steeds meer tijd in beslag. Er kunnen steeds meer mensen naar de universiteit, terwijl de financiering hiervan niet evenredig meegroeit. Omdat er bovendien minder geld te besteden valt moeten opleidingen steeds meer verantwoorden wat er met het geld gebeurt. Daar komt veel administratie bij kijken. De druk van buitenaf om te werken en te presteren is dus groter geworden. En dat levert stress op. Door de toenemende druk op onderwijs, is er minder ruimte voor onderzoek. Het doen van onderzoek wordt verschoven naar de vrije tijd.”

Het is niet meer genoeg om gewoon ‘hard te werken

Christiaan Engberts, net als Van Miert cultuurhistoricus aan de UU, beargumenteert dat  tegenwoordig binnen het doen van onderzoek een enorme druk is om te presteren. “Om financiering te krijgen voor onderzoek is het allang niet meer genoeg om gewoon ‘hard te werken’. Vroeger stond vlijt in een hoog vaandel, maar tegenwoordig is dat niet genoeg meer. Onderzoek moet vernieuwend zijn om te worden gewaardeerd,” aldus Engberts.

WoinActie, demonstratie Den Haag, 14 december 2018. Foto: DUB

Hoewel men zich tegenwoordig misschien niet meer ‘de dood in werkt’, zijn burn-outs en zelfs drop-outs geen onbekende verschijnselen onder academici. De universiteiten hebben gesteld dat ze een miljard euro te weinig krijgen en dat is bevestigd door een onderzoeksbureau en door de minister. Op Prinsjesdag gaf het demissionaire kabinet aan eerder meer te willen bezuinigingen op het hoger onderwijs. Daardoor wordt de druk op de academici alleen maar groter. Volgens Dirk van Miert is het dus niet erg om te werken, maar dan wel het liefste aan werk dat inspireert. Low-impact work, bijvoorbeeld administratie, is de bron van de schadelijke stress en daar zou iets aan gedaan moeten worden, vindt van Miert. En tot die tijd kunnen we misschien het beste luisteren naar het advies van Samuel Smiles: ga af en toe een blokje om en slaap genoeg.