Impactcafé Rebo: 'Nudging is net als buskruit'

Het Impact Café is een nieuw initiatief van de faculteit Recht Economie Bestuur & Organisatie van de Universiteit Utrecht. Het behoort tot een reeks aan activiteiten rondom maatschappelijke impact sinds de komst van de befaamde plastic walvis in de Utrechtse Catharijnesingel.

Foto DUB

Nudging is geen middel om iets mee af te dwingen
Wat is nudging nou precies? Om het onderwerp te verhelderen nodigden de rechtenstudenten die de avond organiseren vier experts uit die er in hun werkveld mee te maken hebben. Zij vertellen uitgebreid hoe je nudging kunt inzetten om mensen hun afval beter te laten sorteren, eerder hun belastingaangiftes te laten invullen en om met slim aangelegde zebrapaden zwerfafval te voorkomen. Kort samengevat liggen er volgens de sprekers veel kansen om met nudging onze maatschappij beter te maken.

Nudging is geen indoctrinatie of een middel om iets mee af te dwingen, zegt hoogleraar Bestuurskunde aan de UU Thomas Schillemans. Nudging is het leuker of makkelijker maken van de ‘goede’ keuze. Vaak kiezen mensen iets onbewust of uit gewoonte. Moderator Merlin Majoor vraagt het publiek of iemand durft toe te geven niet altijd de meest duurzame keuzes te maken. Er komen talloze voorbeelden vanuit het publiek. De één neemt het vliegtuig naar Madrid en een ander bitterballen te verleidelijk vindt om vegetariër te blijven. Maar dan vertelt een student dat hij door een duurzaamheids-challenge op het werk uiteindelijk wél gestopt is met vlees eten. Volgens de gastsprekers bevestigt dit het belang van nudging. Waar het dus om gaat is het aantrekkelijker maken van de (in dit geval maatschappelijk) meest wenselijke optie, door slim gebruik te maken van omgevingsfactoren zoals sociale normen, looproutes, kleuren of woorden.

Foto DUB

Bepaalt de overheid wat goed of slecht is?
Maar staat nudging wel altijd voor het goede? Ook al zijn de gastsprekers zelf positief over wat het de samenleving allemaal kan bieden, denkt het publiek daar soms duidelijk anders over. “Ik word er toch een beetje ongemakkelijk van’’, merkt hoogleraar Marleen van Rijswick op die de walvis naar Utrecht haalde. “Gaat de overheid dan straks niet bepalen wat goed of slecht is?”

Dat doet de overheid al lang, reageert Thomas Dirkman, coördinator voor het Behavioural InsightsTeam van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, “want bijna elke vorm van beleid gaat om gedragsverandering.” Addie Weenk, coördinator leefomgeving bij Rijkswaterstaat, is het hiermee eens. “Nudging is net als buskruit, je kan het zowel op een positieve als op een negatieve manier gebruiken. Nu wordt het bijvoorbeeld vooral gebruikt in de reclamewereld. Mogen wij het dan niet voor een mooier doel gebruiken zoals duurzaamheid?”

Van Rijswick is er duidelijk niet gerust op. “Nudging is niet transparant. Wat als er een andere samenstelling van het parlement en regering komt die andere prioriteiten stelt? Ook dan zal nudging plaatsvinden maar met een focus op andere prioriteiten, waar we misschien helemaal niet van vinden dat dat een ‘goed’ doel is.” Dirkman: “Er moet wel altijd een juridische basis voor zijn.”

Waar zitten de ethische grenzen?
Foto Rebo

Er komen in de loop van het Impact Café nog veel meer reacties vanuit het publiek. Zo noemt iemand bijvoorbeeld de gepersonaliseerde prijzen die de website Booking.com gebruikt om klanten te nudgen als voorbeeld van een voor hem onacceptabele vorm. Maar dat voelt niet iedereen zo, zoals een websitedesigner die ook in de zaal zit. “Wij zijn daar elke dag mee bezig. Zo kun je mensen op een subtiele manier daar krijgen waar je ze hebben wilt. We proberen er wel altijd ethisch mee om te gaan.”

Maar waar zitten nou die ethische grenzen? Iedereen lijkt daar een ander idee over te hebben. Voor gastspreker Julia Blasch, milieu-econoom aan de Universiteit van Amsterdam, is een nudge hetzelfde als een wet of belasting, alleen een andere manier om wenselijk gedrag te bevorderen. Zij denkt daarbij onder andere aan het Europese energielabelsysteem, waarbij je genudged wordt om het meest zuinige apparaat te kopen.

Onverwachte discussiepunten
Na afloop geven meerdere aanwezigen aan dat ze graag wat meer structuur hadden gezien. “Het debat ging een beetje van hot naar her”, vertellen Arianne en Ferike bijvoorbeeld. “Dit komt ook omdat mensen vaak vragen stelden die niet gerelateerd waren aan de discussie, dat maakte het af en toe wel warrig.” Desondanks vonden ze het een leerzame avond. “Het is leuk om te horen wat mensen die voor hun studie of baan hiermee bezig zijn ervan vinden. Dan zie je namelijk dat verschillende mensen er echt op een heel andere manier mee bezig zijn.”

Hun reactie komt voor een groot deel overeen met die van de andere aanwezige studenten. Hoewel iedereen positief is over de avond, geeft een groot deel van de studenten aan dat  de rode draad soms een beetje zoek raakte. Maar waar iedereen het over eens lijkt te zijn, is de toegevoegde waarde die de inbreng van het publiek gaf. Vaak waren het niet de sprekers die met hun expertise en ervaringen mensen met andere inzichten in aanraking brachten, maar juist de mensen die in de zaal zaten.

Volgens een groepje tweedejaarsstudentes dat achterin de zaal zat, komen sommige mensen in deze wat lossere opzet juist met punten waar ze zelf niet op zouden komen. “Ik had wel iets anders verwacht qua opzet”, aldus een van hen, “maar misschien past dit wel beter bij de avond, aangezien je je dan niet alleen gaat afvragen hoe je dat nudgen nou doet, maar ook of het wel wenselijk is. Wellicht was het wel beter geweest om het met wat sub-onderwerpen of stellingen te doen, zodat je niet te lang op één punt blijft hangen.”

Dialoog
Voor de opzet van dit Impact Café is bewust gekozen, vertelt Rosa, één van de studenten betrokken bij de organisatie. “We hadden vantevoren besproken welke richting we op wilden vanavond. Bij de vorige Impact Café’s werkten we met stellingen, maar aangezien we nu maarliefs vier sprekers hadden wilden we dit keer wat meer een onderlinge dialoog tot stand brengen. Het is uiteindelijk een beetje anders gelopen, maar vergeleken met eerdere Impact Café’s was er nu ook veel meer feedback vanuit het publiek.” Hoewel de meeste aanwezige studenten dus aangeven dat door de inbreng van het publiek de discussie soms ontspoorde, zeggen zij tevens hierdoor het meest aan het denken te zijn gezet. Daarmee lijkt in ieder geval het doel van het Impact Café om “samen te proberen tot nieuwe inzichten te komen” te zijn bereikt.