'Jouw stamcellen kunnen voor iemand anders het verschil maken tussen leven en dood'

De Stamcel Donor Registratie Dag op 19-9-19 is een initiatief van Matchis en het op het Utrecht Science Park (USP) gehuisveste Gendx. Gendx (spreek uit gendex) ontwikkelt producten om DNA te kunnen typeren zodat transplantaties zo succesvol mogelijk verlopen. Anouk van Tilborg van Gendx: “Als bedrijf hebben we ook een maatschappelijke taak. Zo kwamen we ertoe om vorig jaar de handen ineen te slaan met Matchis. Wij beseffen hoe belangrijk het is dat er een grote databank voor stamceldonoren bestaat. En daarom helpen we graag mee om studenten op het USP te informeren en te werven om stamceldonor te worden.”

Hoewel iedereen tussen 18 en 55 jaar met een vast adres in Nederland donor kan worden, zijn de beste stamceldonoren jonger dan 35 jaar zijn, zegt Bert Elbertse van stichting Matchis. “Hoe het komt weten we niet precies, maar uit empirisch onderzoek weten we dat de kans dat patiënten stamcellen van jonge donoren afstoten kleiner is. Statisch gezien ligt die grens bij 35 jaar.”

Iedereen denkt meteen aan de beenmergprik in de rug, maar  in 70 procent van de gevallen worden de stamcellen uit het bloed gehaald

Stamceldonoren zijn nodig om mensen met bloedkanker te helpen genezen. Wie bijvoorbeeld leukemie heeft, kan met stamcellen van een donor en dus diens afweersysteem de kanker verslaan. Per jaar krijgen zo’n 9000 mensen een vorm van bloedkanker. Hoewel het lijkt dat met een database van 35 miljoen donoren wereldwijd er altijd wel een match met een patiënt zou moeten zijn, is die kans maar heel klein, zegt Elbertse. “Van bloed weten we dat er zo’n acht verschillende bloedgroepen zijn, maar van HLA-weefsel wat in stamcellen zit, is dat vrijwel een oneindig aantal. Hoe meer donoren we hebben, hoe groter de kans op een goede match.”

In Nederland zijn er op dit moment iets meer dan 290.000 mensen stamceldonor van wie 40 procent ouder dan 35 jaar is. Aanwas van jongere donoren is daarom gewenst. Je laten registreren is pijnloos: eerst vul je een formulier in en ontvang je wattenstaafjes. Met dat wattenstaafje wordt wangslijmvlies afgenomen waarmee je weefsel getypeerd kan worden. Maar hoe pijnloos is het als je opgeroepen wordt om je stamcellen te laten oogsten? “Iedereen denkt meteen aan de beenmergprik in de rug, maar  in 70 procent van de gevallen worden de stamcellen uit het bloed gehaald.”

Het bloed stroomt door een centrifuge die de stamcellen eruit vist

Elbertse legt uit dat de donor wel een dag in het ziekenhuis doorbrengen. “De donor krijgt een stof toegediend waardoor de stamcellen gescheiden kunnen worden uit het bloed. Daarna krijgt de donor in zijn ene arm een infuus die het bloed opneemt. Het bloed stroomt door een centrifuge die de stamcellen eruit vist en stroomt en stroomt daarna via de andere arm weer terug in het lichaam. Het is niet pijnlijk, maar kan wel vermoeidheid opleveren. Aanbevolen wordt om na de donatie enkele dagen wat rustig aan te doen.”

Een kleiner percentage van de stamcellen wordt nog wel gewonnen via de beenmergprik onder in de rug. “Ook daarvoor moet je ’s ochtends naar het ziekenhuis en ben je ’s avonds weer thuis. Onder narcose worden stamcellen afgenomen via een prik in je onderrug. Daarna kun je een paar dagen een soort spierpijn hebben onder in je rug.” De arts van de patiënt bepaalt, op welke wijze de stamcellen van de donor geoogst moeten worden. De stamcellen, legt Elbertse uit, worden gewoon weer aangevuld.

Het verschil tussen leven en dood

Derdejaars diergeneeskundestudent Susanne Muis werd ruim drie jaar geleden stamceldonor. Ze raakte eerder al  geïnteresseerd. Het is een eenvoudig verhaal waarom ze donor is geworden, zegt ze, er is geen drama aan vooraf gegaan omdat ze bijvoorbeeld iemand kende die ziek was en een donor nodig had. “Op mijn 15de hoorde ik dat je bloeddonor kon worden. Bloed doneren is niet heel ingrijpend, terwijl jouw bloed voor iemand een verschil kan maken. Ik bleek nog te jong om donor te worden. Na mijn 18de verjaardag heb ik voor het eerst bloed gegeven.”

Later hoorde ze dat je ook stamcellen kon doneren. “Ik heb me toen verdiept in hoe je stamcellen werden afgenomen. In die tijd was dat voornamelijk nog via een ruggenprik. Dat vond ik eng. Een paar jaar later bij een donoractie in Maastricht hoorde ik dat het ook via het bloed kon en toen heb ik me aangemeld. Voor het doneren van stamcellen geldt voor mij hetzelfde als het doneren van bloed: het is voor mij een kleine moeite en voor iemand anders kan het een verschil maken tussen leven en dood.”

Susanne meldde zich online aan bij de donorbank. “Ik kreeg een grote enveloppe toegestuurd en moest met een wattenstaf wat wangslijmvlies afstaan. Daarna kreeg ik nog een mailtje dat ik was opgenomen in het bestand en daarna heb ik eigenlijk niets meer gehoord. Dat hoeft natuurlijk ook niet. Als ze mijn stamcellen nodig hebben, zal ik wel opgeroepen worden.”

Nu klopt het dat de meeste stamcellen via het bloed afgenomen worden, maar wat als ze een match is met een patiënt van wie de arts de stamcellen uit het ruggenmerg wil hebben? “Dan zou ik me goed verdiepen in hoe dat werkt en als het niet te ingrijpend is, zou ik het toch doen.“

Ze bespreekt het feit dat ze donor is niet vaak met andere mensen. “Het verschil met het doneren van bloed is dat ik om de zoveel tijd mijn bloed moet afstaan. Als iemand een afspraak wil maken en ik kan niet omdat ik dan naar de bloedbank moet, komt het ter sprake, maar omdat je maar één keer en online hoeft in te schrijven om stamceldonor te worden, komt dat onderwerp niet vaak ter sprake. Ik zou andere mensen wel aanraden om donor te worden. Of het nu voor bloed of stamcellen is. Ook al sta je in de donorbank voor stamcellen dan betekent dat niet dat je ook per se je stamcellen moet afstaan. Je kan altijd nog nee zeggen als je wordt opgeroepen.”