KlimaatHelpdesk biedt uitkomst in tijden van fake news en informatieoverschot

Tot 12 november is in Glasgow de COP26 klimaattop waar de leiders van meer dan honderd landen afspraken proberen te maken om de CO2-uitstoot te reduceren naar nul in 2050. De urgentie is hoog, maar het systeem is complex en er is niet één gemakkelijke oplossing. De ‘gewone’ burger voelt de klimaatverandering al aan den lijve. Gletsjers smelten rap en Limburg overstroomt. Velen willen zelf een steentje bijdragen, maar het is vaak een ingewikkelde zoektocht naar het antwoord op de vraag welke kaas bijvoorbeeld het meest duurzaam is. Op zoek naar het antwoord moet desinformatie onderscheiden worden en wetenschappelijk jargon overwonnen.

Laagdrempelige wetenschap was dan ook één van de belangrijkste aanleidingen voor het opzetten van de KlimaatHelpdesk. In 2019 schreef Scientists for Future een open brief aan de internationale gemeenschap waarin een van de punten opriep tot een meer open en transparante houding vanuit de wetenschap naar de samenleving. Dit idee werd verder uitgewerkt en leidde uiteindelijk tot de officiële lancering van de KlimaatHelpdesk op 30 oktober 2020. Nu staat de helpdeks op plaats 36 in Trouw duurzame top 100 en won het op 14 oktober de Pathways to Sustainability Award 2021 van de Universiteit Utrecht.

Het project kon van start na een initiële financiering vanuit Utrecht Young Academy. De kern van medewerkers is dan ook gelinkt aan de Universiteit Utrecht, hoewel Young Academy wel onafhankelijk binnen de universiteit opereert. Al snel kwam daar sponsoring van allerlei Nederlandse universiteiten en kennisinstellingen bij. Ook groeide het netwerk van experts, niet alleen met wetenschappers van andere universiteiten, maar ook met mensen uit het bedrijfsleven of bijvoorbeeld zorginstellingen. Op dit moment werken er meer dan veertig vrijwilligers en 250 experts aan mee, van wie zestig van de UU en een paar uit het buitenland.

Hoe houden we de moed erin met al die klimaatellende?
Wanneer een vraag bij de helpdesk binnenkomt, wordt die door een vrijwilliger geanalyseerd en aan de juiste expert gelinkt. Als de juiste expert gevonden is, formuleert die een antwoord en stuurt dit door naar een tweede expert voor een peer-review. Pas daarna verschijnt het, eventueel wat aangepast, op de site. Zo’n uitgebreid proces heeft ook nadelen. Een antwoord kan soms weken op zich laten wachten. Dat zou kunnen verklaren dat de helpdesk momenteel populairder is bij de 40-plusser dan bij jongeren voor wie de helpdesk in eerste instantie was opgezet, zegt Joeri Reinders, vrijwilliger in het communicatieteam van de KlimaatHelpdesk die voor zijn onderzoek in Amerika werkt.

Ondanks het succes wil de helpdesk vooral jongeren aantrekken. “We willen uiteindelijk een makkelijk toegankelijke kennisbank creëren, zonder jargon of moeilijke wetenschappelijke termen, waar jongeren het antwoord op hun vraag meteen kunnen vinden.” Jongeren, vertelt hij, stellen over het algemeen meer praktische vragen dan ouderen. Is een nieuwe elektrische scooter duurzamer dan een tweedehands scooter op benzine? Mag ik klimaatstaken? Er komen ook veel psychologische vragen binnen, bijvoorbeeld: Hoe houden we de moed erin met al die klimaatellende? Er zitten daarom ook juristen en psychologen in het team van experts. Klimaat raakt namelijk alle onderdelen van de samenleving, en jongeren zullen daar in hun leven het meest mee geconfronteerd worden, zegt Reinders.

Meer vragen van jongeren gewenst
Juist daarom zijn hun vragen van groot belang. De KlimaatHelpdesk werkt er dan ook hard aan om jongeren te bereiken. Het plan is om meer op Instagram te posten en de helpdesk is bezig met het maken van animaties voor op Youtube. Ook organiseren ze evenementen in TivoliVredenburg. Met trainingsdagen over klimaatonderwijs voor aardrijkskundedocenten komen ze op middelbare scholen terecht, waar ze hun ‘KlimaatHelpdeskbrievenbus’ neerzetten. Ze bieden ansichtkaarten aan waar mensen hun vragen op kunnen schrijven die dan bij de klimaatexperts terechtkomen.

Peter Bijl, universitair docent aan de Universiteit Utrecht en betrokken bij de helpdesk, vertelt dat die brievenbus al bij het Betweterfestival heeft gestaan, bij een evenement van het Klimaatakkoord en bij de KlimaatHelpdesk-Live events. Uiteindelijk hopen ze bij festivals, musea, en congressen mensen de gelegenheid te geven hun klimaatvragen te stellen. Mensen die geïnteresseerd zijn in een bezoekje van de KlimaatHelpdeskbrievenbus bij hun evenement worden van harte uitgenodigd om een mail te sturen.

Op dit moment zijn er 121 vragen beantwoord die te vinden zijn op de website. Myrthe Leijnse, student bij de UU-master Earth Surface & Water en nu hoofdredacteur van de helpdesk, vertelt dat er soms ook out-of-the-box vragen gesteld worden, zoals ‘Welke leeftijdsgroep stoot de meeste CO2 uit?’. Een vraag als deze is nog niet beantwoord, zegt Myrthe. Soms moet er nog onderzoek naar de vraag gedaan worden of is er geen expert te vinden die tijd heeft om te antwoorden. “Da tis  jammer, want ik denkt dat er op bijna alle vragen wel een antwoord bestaat.” Dit type vragen worden wel bewaard voor als er in de toekomst een antwoord komt. De vragensteller krijgt dit ook te horen.

Sommige vragen hebben ook geen eenduidig antwoord. Sanli Faez, medeoprichter van de helpdesk en universitair docent bij Natuurkunde aan de UU, geeft als voorbeeld: ‘Is het mogelijk om gemiddelde economische groei te behouden en tegelijkertijd binnen 1,5 tot 2 graden opwarming te blijven?’ In dit geval is er een uitgebreid antwoord door drie verschillende experts geformuleerd, die hier allemaal een andere kijk op hebben. Bart Verheggen van Amsterdam University College en als klimaatexpert betrokken bij de helpdesk, vertelt dat dit soort situaties het vaakst voorkomen bij vragen met een maatschappelijke insteek. Zelf is hij erg enthousiast over het initiatief en zegt dat hij mails van de Klimaathelpdesk vaak als eerste leest. Het kost hem gemiddeld vier uur om een antwoord te formuleren. Hij hoopt wel dat de website een betere zoekfunctie krijgt, want nu komen de meest recente vragen bovenaan, waardoor een bezoeker veel moet scrollen om de eerder beantwoorde vragen  te vinden.

De KlimaatHelpdesk is op zoek naar nieuwe vrijwilligers. Zowel voor redactie, web-editing, als het communicatieteam. Kijk op klimaathelpdesk.org/vacatures of mail info@klimaathelpdesk.org voor meer informatie.