UU-docent en dichter Mia You:
'Omarm het feit dat we een meertalige gemeenschap hebben'
Foto Mohana Zwaga
"De dominantie van het Engels is tegenwoordig zo groot, dat het Nederlands wordt ondermijnd en de rijkdom van de eigen taal wordt ingeruild voor de armoedige kennis van een vreemde taal", beargumenteerden schrijvers René Appel en Nelleke Noordervliet in een opiniestuk in de Volkskrant in 2019 (beschikbaar zonder paywall op LexisNexis, red.). Zij vinden dat dit gedeeltelijk te wijden is aan universitair onderwijs dat in het Engels gegeven wordt.
Het actualiteitenprogramma Nieuwsuur bracht in april een item dat Nederlandse jongeren best nog graag boeken lezen, maar dan wel in het Engels. "De verkoop van anderstalige boeken is sinds 2017 met bijna 50 procent gestegen", zegt Eveline Aendekerk, CPNB-directeur, een organisatie die Nederlandse literatuur promoot.
Mia You vindt het beschermen van de Nederlandse taal tegen de “dreiging” van het Engels en andere buitenlandse talen “een onhoudbare situatie in dit geglobaliseerde tijdperk waarin mensen op zoveel verschillende manieren toegang hebben tot allerlei media.” Ze zegt dat de meeste mensen dagelijks in aanraking komen met andere talen zonder dit door te hebben. “Laatst liep ik door Hoog Catharijne en hoorde ik Koreaanse popmuziek bijvoorbeeld. Waarom wordt Nederlandse literatuur alleen als literatuur gezien als het helemaal in het Nederlands is geschreven?”
Dat idee vindt ze nog absurder gezien de andere talen en verschillende van Nederland zoals het Fries of het Limburgs. “Om nog maar te zwijgen over de talen die in grote gemeenschappen hier worden gesproken die een link hebben met het koloniale verleden van Nederland, zoals het Papiamento.”
Kans
Andere talen zou je niet als een bedreiging moeten zien, zegt You. “Omarm het feit dat we een meertalige gemeenschap zijn. Vlieg het creatief aan. Houd niet vast aan het vastgeroeste idee dat ‘we het zo altijd hebben gedaan in Nederland’. Denk in plaats daarvan aan hoe we iets unieks en nieuws kunnen doen.” Ze gelooft niet in het trekken van grenzen tussen verschillende talen, literaire geschiedenissen en culturen. In plaats daarvan moet je zoeken naar waar deze samenkomen en elkaar kunnen versterken. “Hiervoor is poëzie een fantastisch laboratorium”, zegt ze.
You is daar het levende bewijs van. Ze werd geboren in Zuid-Korea en verhuisde op driejarige leeftijd naar de Verenigde Staten. Acht jaar geleden verhuisde ze naar Nederland, toen haar partner werk vond in Amsterdam. Ze was toen haar promotieonderzoek in Berkeley aan het afronden en werd daarna al snel docent aan de UU. “Ik heb de ervaring van een immigrant of multicultureel persoon. Je wordt geconfronteerd met verschillende talen en je moet daarin je weg zien te vinden. Je zoekt daarin je eigen weg.”
Hoe poëzie een laboratorium kan zijn om verschillende talen te combineren, bewijst het gedicht Proverb, dat You schreef voor de Poëzieweek 2022 in opdracht van Unesco’s City of Literature Utrecht. Niet alleen worden het Engels en Nederlands gemixt, maar het bevat ook verwijzingen naar Nederlandse en Vlaamse literatuur zoals het gebruik van een acrostichon waarvan bepaalde letters van iedere regel of strofe een woord of zin vormen - een vorm die met name gebruikt werd door de Vlaamse dichter Anthonis de Roovere in de 15e eeuw. Utrechters zouden de dubbele acrostichon van Proverb kunnen herkennen, omdat de zinnen gevormd door de opeenvolgende dichtregels de zinnen ‘Burn the Village’ en ‘Feel the Warmth’ spellen, die in neonletters in het centrum van de stad hangen.
Proverb
bright star, spin faster, spin higher, spin all the splendor of
us as revolutionary crisis, bright star, we’re here
regardless of the future, rouse radical ambiance
not violence, the future is a filter that flatters all
thus is fake, we awake forever in a sweet unrest
how faithfully we inventory all the hours, though
even the seas and seasons have lost track of all measure
vaster facilities for storage, less held knowledge, how
industrious the laws that see matter as pro forma
let it go, bright star, this blade, pulse, breath has no other
lesson, you’ll burn me from within, just as I’ve done with them
a mind is a mine, mine, hem roeckt niet wiens huys dat brant
goes old wisdom, als hi hem by de colen wermen mach
endless is the chill of not yet, not near, enough –
De opdracht aan You voor de Poëzieweek was dat het over de natuur moest gaan. You richtte zich op de milieuproblemen die ze in het nieuws zag, met name de problemen rondom de gasboringen in Groningen raakte haar en het debat of Nederland grote datacenters zou moeten hebben voor bedrijven zoals Facebook. Maar ze raakte pas echt geïnspireerd toen ze de neonletters zag. “Burn the village/Feel the warmth komt oorspronkelijk uit een Afrikaans spreekwoord: Als een kind zich niet geliefd voelt tijdens het opgroeien, zal hij het dorp afbranden slechts om de warmte te voelen. Dat is exact de manier waarop wij de aarde nu behandelen. We branden letterlijk het dorp af om een onmiddellijk gevoel van warmte te krijgen. Maar dat is uiteindelijk niet duurzaam.”
Ook was You geïntrigeerd door de manier waarop de neonletters zijn opgehangen: de twee zinnen hangen met de ‘ruggen’ tegen elkaar aan, zodat je slechts de helft van het gezegde in één oogopslag kan zien. “Ik wilde deze letters daarom aan de begin en einde van de regels gebruiken in het gedicht. Op die manier staan de twee zinnen ook in mijn gedicht met de ruggen tegen elkaar.”
In het gedicht citeert You een Nederlands spreekwoord dat erg lijkt op het Afrikaanse. “En er zijn verwijzingen naar Keats en ik heb voor het gedicht zinnen geplukt uit kranten. Veel ervan is gevonden taal die ik op een bepaalde manier probeerde te begrijpen." Het resultaat? Poëzie die haar positie als persoon met veel kruisende culturen weerspiegelt.
Maar You laat het daar niet bij. Ze werkt momenteel aan een dichtbundel met de titel Festival, die in het Nederlands en Engels zal verschijnen. "Een enorm thema in Festival is mijn inburgeringproces. Dus veel aspecten van de Nederlandse cultuur komen in deze gedichten voor."
You benadrukt dat zelfs als men niet op dezelfde manier gedichten schrijft als zij, deze toch beïnvloed worden door een groot aantal culturen en talen. "Ook al lijkt een literair werk eentalig en representatief voor één nationale cultuur, andere talen zijn daar onvermijdelijk in doorgedrongen. Zelfs het Engels is niet alleen Engels, het is gevormd door Germaanse en Romaanse talen en het evolueert en verschuift voortdurend. Dat geldt ook voor het Nederlands. Bovendien is het idee van één nationale cultuur vrij recent. Naties zijn pas een paar eeuwen geleden ontstaan."
Verschillen tussen Engels sprekenden
You's huidige onderzoek richt zich op het gebruik van Engels in poëzie in een wereld waar driekwart van de Engelssprekenden geen native speaker is. "Op grote schaal wordt het Engels opnieuw gevormd en gedefinieerd door mensen die niet noodzakelijkerwijs in de VS of het VK wonen, en die vaak ook geen duidelijke geopolitieke relatie met die plaatsen hebben."
Opnieuw lijkt poëzie het perfecte laboratorium voor haar. "We weten al dat talen beïnvloed worden door elkaar. Dat is wennen, maar biedt ons wel de ruimte om na te denken over hoe we taal kunnen laten passen in onze communicatie met iemand anders. En die ander kan hier zijn, in de VS, in Zuid-Korea, Peru, noem maar op."
Ze hoopt dat de UU een "vrije en experimentele plek" kan zijn waar studenten en wetenschappers kunnen nadenken over het gebruik van taal en samen daar creatief mee om kunnen gaan. "De meeste studenten die bij mij een cursus creatief schrijven volgen, schrijven hun opdrachten in het Engels, dat is hun tweede taal is. Het is leuk als ze ook elementen uit hun eerste talen meenemen. Dat geldt ook voor het Nederlands."