Steeds meer studenten doen tweede master: 'Ik miste iets in mijn eerste master'

Of ik überhaupt een master wilde doen, wist ik twee jaar geleden nog niet. Ik had mij tijdens mijn bachelor Engels gespecialiseerd in literatuur en zag niet in wat ik nou echt zou leren van een literatuurmaster. Een paar extra boeken lezen, dat kan ik zelf ook wel, dacht ik. Toch heb ik na een jaar mijn fulltime baan bij een academische uitgever opgezegd om te beginnen aan de master Literatuur Vandaag aan de Universiteit Utrecht. Ik miste het lezen van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat en het schrijven van essays die mijn hersenen deden kraken. Nu ben ik alweer een half jaar bezig met mijn tweede master: Zuid-Aziëstudies aan de Universiteit Leiden. Dit jaar meer dan ooit, merk ik dat ik er nog veel meer studenten zijn die met één master geen genoegen nemen.

Eerst maar eens de cijfers
Hoewel de landelijke cijfers van dit studiejaar nog op zich laten wachten, was er in oktober al een flinke stijging zichtbaar van het aantal Nederlandse en internationale studenten dat twee masters doet aan de Universiteit Utrecht. Er staan nu 168 studenten ingeschreven voor twee masters, van hen is 155 Nederlands. In 2019 waren dit nog 145 studenten, van wie 137 Nederlanders. Dit jaar is er dus een stijging van 16 procent ten opzichte van het vorige collegejaar. Los van de percentages lijkt het aantal studenten misschien niet veel, maar dit betreft alleen studenten die beide masters aan de UU volgen. Ik en met mij ook anderen, volgen hun tweede master aan een andere universiteit, en zij worden niet meegerekend in deze getallen.

De cijfers van DUO laten zien dat de afgelopen tien jaar het aantal studenten dat meerdere masters doet landelijk is gestegen. Waren dit in 2010 nog 2802 studenten, in 2019 was dit aantal al uitgegroeid tot 5320. Nu is het aantal masterstudenten over het algemeen flink toegenomen, maar ook als we naar de percentages kijken, is er groei zichtbaar. In 2019 deed 4,7 procent van de masterstudenten twee masters. In 2010 was dit nog 3,5 procent.

Verhaal gaat verder onder de tabellen

Cijfers van DUO:

Uit de cijfers van DUO blijkt dat er vooral in de periode tussen 2010 en 2014 een flinke groei was in het aantal studenten dat twee masters doen. In deze periode is het aantal studenten dat drie of meer masters doet zelfs meer dan verdubbeld. Ook zijn er effecten van twee belangrijke ontwikkelingen in het onderwijs zichtbaar, analyseert DUO: de langstudeerboete en het leenstelsel. De langstudeerboete werd in 2011 ingevoerd en in 2012 weer afgeschaft. Hierdoor is er in de cijfers uit 2012 een relatief flinke daling te zien van het aantal studenten dat een tweede master doet: van 3,5 procent naar 2,9 procent. In 2015 werd het leenstelsel ingevoerd, wat de groei van het aantal studenten dat een tweede master doet ook flink heeft geremd.

Meer context en hang naar meer praktische en andere kennis
Studenten die een tweede master doen, komen uit allerlei verschillende disciplines. Ik sprak bijvoorbeeld geneeskundestudent Frédérique. Zij volgde al twee jaar de master Geneeskunde aan de UU toen ze besloot even iets anders te doen: de eenjarige master Health Economics, Policy and Law aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Dit academisch jaar hoopt zij alsnog haar driejarige master Geneeskunde af te ronden. “Hoewel ik heel blij was met mijn keuze voor geneeskunde, miste ik context in het curriculum”, vertelt Frédérique. “Ik was altijd al breed geïnteresseerd en vond het jammer dat in het Utrechtse curriculum weinig tot geen aandacht werd besteed aan de organisatie van de gezondheidszorg.”

Ik sprak ook David, die na zijn bachelor Filosofie aan de UU begon aan de onderzoeksmaster Filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Tijdens zijn tweede jaar is hij de master Sociale Geografie ernaast gaan doen. “Ik wilde iets erbij dat concreter is”, legt hij uit. “Ik vond de master Filosofie toch wel heel erg abstract”.

In eerste instantie dacht David dat zijn eerste master een verkeerde keuze was. “Maar uiteindelijk ben ik daar toch een beetje van teruggekomen”, zegt hij. “Ik kwam erachter dat de master Sociale Geografie ook niet alles was. Sociale Geografie heeft een hoog ivoren-toren-karakter. In plaats van veldwerk te doen en een fenomeen, bijvoorbeeld migratie in Griekenland, van dichtbij te bestuderen, stellen veel geografen zich tevreden met het lezen van beleidsdocumenten en blijven ze hangen in grote abstracties.”

Bij Frédérique liep het anders. “Ik zie mijn tweede master echt als een aanvulling op mijn master Geneeskunde”, vertelt ze. “Ik wil namelijk nog steeds het ziekenhuis in als arts.” Net als Frédérique, heb ik ook geen moment spijt van mijn keuze voor een master Literatuur. Ook ik zocht in mijn tweede master wat ik miste in de eerste: meer Zuid-Aziatische literatuur.

Voor- en nadelen tweede master
Volgens Renée Filius, Hoofd Onderwijs van de directie Studenten, Onderwijs & Onderzoek van de UU, heeft het toenemend aantal studenten dat een tweede master doet zijn voor- en nadelen. Het belangrijkste voordeel vindt Filius de bredere en interdisciplinaire ontwikkeling van studenten. “Dat willen wij als universiteit graag stimuleren”, vertelt ze. “Maar, of dat nu moet door het doen van twee masters, dat is de vraag, want het kan ook op andere manieren, zoals vrijwilligerswerk.”

Een nadeel waarmee de studenten rekening moeten houden, is als ze de twee opleidingen tegelijkertijd doen. Dan gaat zijn werkdruk flink omhoog en dat moet een student wel aankunnen, vindt Filius. “Anders loop je het risico dat het studeren oppervlakkiger wordt. Dan wordt er eigenlijk alleen nog maar geleerd met de gedachte ‘hoe kan ik het vak halen?’.”

Toch moedigt ze UU-studenten graag aan ook vakken te volgen van andere disciplines. “Het is zeker verrijkend, al kost het studenten uit verschillende disciplines wel meer tijd om elkaar te begrijpen”, zegt Filius. Bovendien vergt het meer organisatie vanuit de universiteit. “Toetsen van de verschillende masters kunnen bijvoorbeeld op hetzelfde moment vallen." Het doen van twee masters achter elkaar, in plaats van tegelijkertijd, is volgens haar een beter idee.

Beter misschien, maar zeker niet goedkoper (zie ook kader). Wie na het afronden van de eerste master een tweede master gaat doen, betaalt in de meeste gevallen het instellingstarief, zo’n 11.464 euro. Omdat Frédérique, David en ik onze eerste master officieel nog niet hebben afgerond, betalen wij het wettelijk tarief (2134 euro). “Dat heb ik wel heel bewust zo op die manier ingestoken”, vertelt David, “anders is het wel heel duur”. Dit is nadelig voor de universiteit, die een bepaald bedrag per masterstudent ontvangt. Op het moment dat een student meerdere masters doet, worden die kosten niet vergoed door de Rijksoverheid. “Dat gaat een faculteit of opleiding bij ons niet merken,”, zegt Filius. “Maar - als het veel voorkomt - wel als instelling. Met deze aantallen valt het nog mee dus is het nu nog niet echt een probleem.”

Het beter begrijpen van een complexe wereld
Lyle Muns, voorzitter van de Landelijke Studievakbond (LSVb), is positief over de stijging van het aantal studenten dat een tweede master doet. Ook hij vindt de interdisciplinaire ontwikkeling van studenten een belangrijk voordeel. “Je krijgt zo steeds meer raakvlakken tussen verschillende onderzoeksdomeinen”, vertelt hij. “Als je twee masters hebt gedaan, kun je deze raakvlakken opzoeken en dan krijg je meer kruisbestuiving tussen verschillende wetenschappelijke stromingen en domeinen. Onze wereld wordt steeds complexer en deze kruisbestuiving is steeds meer nodig om de wereld te begrijpen.”

Ook David en Frédérique vinden dat een tweede master kan bijdragen aan het beter begrijpen van onze wereld. David denkt dat het helpt om de wereld vanuit verschillende disciplines, en dus verschillende perspectieven te bekijken. “Frédérique zegt dat haar tweede master haar zal helpen “een arts te worden met een beter begrip van de complexe wereld van de gezondheidszorg”.

Betere kansen op de arbeidsmarkt?
Het stijgende aantal studenten dat een tweede master doet is, volgens :LSVb’er Muns een gevolg van het steeds competitiever worden van de arbeidsmarkt: “Tegenwoordig is een universiteitsdiploma eigenlijk niet meer zo bijzonder. Dat vergt van studenten dat ze bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, een bestuursjaar, of een tweede studie erbij doen.”

Voor Frédérique gaat dit echter niet op. “Mijn tweede master zorgt er denk ik niet voor dat mijn positie op de arbeidsmarkt beter wordt”, vertelt ze. De docenten van de opleiding Geneeskunde vertelde een medestudent van haar dat een extra master haar kans niet vergroot op een opleidingsplek tot specialist.

Nu is de arbeidsmarkt voor studenten Geneeskunde misschien minder competitief dan die voor alfa-studenten zoals ik. Ook lijkt mij dat de studie Geneeskunde beroepsgerichter is dan een studie literatuur. Als literatuurstudent leer je dat de arbeidsmarkt een verschrikkelijke plek is, waar je moet strijden voor een simpele, onderbetaalde baan. Dat heeft het voor mij wel een stuk aantrekkelijker gemaakt om nog even een omweg te nemen.

David denkt dat nieuwsgierigheid ook een belangrijke rol speelt bij de keuze om een tweede master te doen. “Je kan twee totaal verschillende dingen doen en zo meer onderwerpen verkennen die buiten je comfortzone vallen,” zegt hij. Frédérique denkt dat veel studenten er na hun eerste master achterkomen dat hun interesse toch elders ligt. “Wellicht is er ook een groei te zien door de toename in keuze”, zegt ze. “Ik heb het idee dat er nu veel meer masters bestaan dan een jaar of 10 geleden.”

Corona-effect op groei tweede master
De stijging in het aantal studenten dat een tweede master doet aan de UU dit jaar is ongekend. Kunnen we spreken van een corona-effect? “Dat lijkt mij wel heel erg logisch,” zegt Filius. Ook Frédérique kan zich er wel iets bij voorstellen: “Er zullen best studenten zijn die denken ‘weet je, ik stel die zoektocht naar een baan nog even een jaartje uit’.”

Volgens Filius past dit bij de coronatrend van een stijgend aantal studiepunten per student omdat studenten vaker hun vak halen en omdat ze vaker extra vakken volgen die ze ook halen. “Wat we weten uit evaluaties van studenten is dat er weinig te doen is en dat studenten meer tijd aan hun studie besteden”, zegt ze. “De vraag is wat er gaat gebeuren op het moment dat er weer meer kan. Gaan studenten dan juist minder tijd dan normaal aan hun studie besteden, omdat de feesten moeten worden ingehaald?”