Universiteiten worstelen met internationals in medezeggenschap

Bij de komende verkiezingen voor de Universiteitsraad staat de Italiaan Federico D’Ambrosio op plek twee van de Utrechtse Promovendi Partij. Ook staan er enkele Chinese promovendi op de lijst. Reden waarom de U-raad bij de laatste vergadering aan het College van Bestuur vroeg wat dit zou betekenen. Nu is de voertaal in de raad Nederlands en is ook het overgrote deel van de stukken alleen Nederlandstalig.

De collegevoorzitter reageerde heel pragmatisch: ‘Zeg maar wat willen jullie willen, dan kunnen we er wel naar kijken.’

De medezeggenschap worstelt met de internationalisering. De universiteiten zijn Nederlandse instellingen, maar de gemeenschap wordt steeds internationaler. De universiteit wil inclusief zijn, maar volwaardig meepraten is een beetje lastig. Het zou geld kosten, het zorgt voor vertragingen in het proces en tweetalige discussies zijn niet altijd goed voor de kwaliteit van die discussie.

Wat zou een oplossing kunnen zijn? DUB onderzocht hoe andere universiteiten omgaan met medezeggenschappers die de Nederlandse taal niet beheersen. Tijdens een rondgang blijkt dat de twaalf andere universiteiten die we belden ervaring hebben met internationale medewerkers of studenten in de raad. Bijna overal is een oplossing gevonden, al leidde dat her en der tot discussies over de geconstateerde punten.

In het Engels vergaderen of vertalen
Die oplossing is niet automatisch dat er in het Engels vergaderd wordt. Alleen in Maastricht, Rotterdam en Tilburg zijn de raadsvergaderingen in het Engels. Maar ook bij die universiteiten wordt pragmatisch met de taal omgegaan: als er bij een commissie geen internationals aanwezig zijn, wordt er in het Nederlands gedebatteerd. Binnen deze raden komt regelmatig de discussie terug in hoeverre Engelstalige vergaderingen slecht zijn voor de kwaliteit van het debat. Vorig jaar stelden enkele Tilburgse raadsleden dit expliciet aan de orde.

Bij acht universiteiten wordt gewerkt met een vertaler. Dat kan een simultaanvertaler zijn, maar ook een taalbuddy of een taalfluisteraar. De international kan zo de vergadering volgen en mag de eigen bijdrage gewoon in het Engels doen. De voorzitter vat dat samen. Meestal krijgt de persoon in het Engels antwoord, maar in Leiden houdt men vast aan een bestuur dat in het Nederlands communiceert. Je mag de vraag in het Engels stellen, het antwoord komt in het Nederlands.

Met het vertalen zijn de ervaringen niet altijd even positief. Bij verschillende universiteiten hebben internationals aangegeven het idee te hebben achter de feiten aan te lopen en niet volwaardig mee te doen. Bij één universiteit gaf de internationale student aan de vertaler niet nodig te hebben. Zij kon net voldoende passief Nederlands en prefereerde dat boven een vertaler naast haar. Bij de VU is de rector de Indiase wetenschapper Vinod Subramaniam die Nederlands leerde om de Nederlandstalige vergaderingen te volgen. Toch gaat hij in vergaderingen soms spontaan over in het Engels.

Twee talen in één vergadering
Op verschillende universiteiten is de medezeggenschap anders geregeld. Bij de invoering van de Wet modernisering universitair bestuur (mub), konden universiteiten kiezen tussen een universiteitsraad en een model met een ondernemings- en studentenraad. Zo ook in Wageningen en bij de UvA. Bij deze universiteiten zijn de studentenraden helemaal Engelstalig, maar ondernemingsraad niet. Ook de gemeenschappelijke vergaderingen van studentenraad met ondernemingsraad zijn niet volledig Engelstalig. In Wageningen kan de voertaal binnen één vergadering verschillen. Het ligt aan het onderwerp of de kwestie in het Nederlands of Engels wordt besproken. “De wirwar van talen door elkaar heen en wanneer je nu in welke taal moet spreken, is wel heel verwarrend”, zegt Joost van Opheusden van de Wageningen University Council.

Verschillende universiteitsraden regelen taalcursussen voor hun leden. Zowel voor Nederlanders om Engels te leren als de internationals om Nederlands te verstaan. De ervaring bij sommige raden is dat er weinig aanmeldingen voor zijn vanwege de tijdsinvestering die ze hiervoor moeten doen.

Nederlandse taal verplicht in reglementen
Een andere vraag is of alle stukken voor de vergadering van de Universiteitsraad in het Engels moeten zijn. Als je een internationale universiteit wil zijn, zouden de stukken ook toegankelijk moeten zijn voor internationale medewerkers en studenten die het Nederlands niet beheersen. Aan de andere kant zegt de wet dat ‘bestuursorganen de Nederlandse taal moeten gebruiken’. Er is wettelijk wel een mogelijkheid tot uitzondering. Namelijk als een andere taal ‘doelmatiger is en de belangen van derden daardoor niet onevenredig worden geschaad’. Daarmee wordt bedoeld dat niemand op de universiteit schade mag ondervinden wanneer de documenten in het Engels zijn. Daarnaast is het verplicht dat regelingen (zoals het studentenstatuut of het onderwijs en examenreglement – het oer) op zijn minst ook in het Nederlands beschikbaar zijn.

Vertraging door vertalen
Bij universiteiten die we belden zie je ook op dit punt verschillen. In Tilburg, Rotterdam en Maastricht zijn de stukken in principe alleen Engelstalig. In Enschede en Groningen zijn ze allemaal tweetalig. De andere universiteiten noemen het ‘een heikel thema’. Het vertalen kan zorgen voor vertraging en lang niet alle medewerkers in staat om Engelstalige stukken te leveren. In de praktijk variëren de universiteiten door een deel van de stukken in het Engels en een deel van de stukken in het Nederlands te maken. Vaak komt bij de Nederlandse stukken een Engelse samenvatting.

In Utrecht is in 2017 voor het eerst nagedacht over de vraag: ‘wat moeten we doen als er een internationale kandidaat is?’ Toen bleek dat alle gekozen leden het Nederlands beheersen, kon die discussie in de wachtkamer.

Nu is de discussie weer actueel. Universiteitsraadsvoorzitter Fred Toppen vindt het een moeilijk dilemma. “Als je geheel in het Engels zou vergaderen, gaat dat ten koste van de kwaliteit. Maar je wilt mensen ook niet uitsluiten.”. Hij heeft nu alle fracties naar hun mening gevraagd om te kijken of ze met een voorstel kunnen komen.

Enige ervaring in faculteitsraden
In de Utrechtse faculteitsraden is de taaldiscussie al wat langer gaande en zijn hier en daar al maatregelen genomen. Het meest uitgesproken voorbeeld is de Bètaraad. Sinds dit jaar is de voertaal in de vergaderingen Engels indien er een international die het Nederlands onvoldoende beheerst, aanwezig is. Nederlandse raadsleden die moeite hebben met het Engels, kunnen hun punt in het Nederlands maken. De voorzitter geeft dan een samenvatting van hetgeen het raadslid gezegd heeft. De stukken zijn in het Nederlands omdat er vanuit gegaan wordt dat het raadslid het Nederlands passief beheerst. Er is budget beschikbaar voor een eventuele taalcursus.

De Italiaanse promovendus Federico D’Ambrosio is het eerste niet-Nederlandssprekende raadslid bij de bèta’s. Hij heeft een cursus gevolgd op kosten van de faculteit om in ieder geval de stukken in het Nederlands te kunnen lezen. Hij heeft wel het gevoel dat hij goed kon functioneren en voelde zich welkom. Maar hij zou graag zien dat meer faculteitsstukken in het Engels gemaakt worden. Of dat bij documenten die in het Nederlands gemaakt worden, een Engelstalige samenvatting komt. Het bestuur heeft daar moeite mee gezien de extra kosten die het met zich mee zou brengen. D’Ambrosio heeft zich voor komend jaar kandidaat gesteld voor de Utrechtse Promovendi Partij.

Bij de faculteit Recht, Economie, Bestuur en organisatie (Rebo) zitten ook enkele internationale raadsleden die het Nederlands passief beheersen. De vergaderingen zijn in het Nederlands, maar hun inbreng kan in het Engels zijn. Je ziet dat bestuurders vaak in het Engels reageren op deze vragen. Ook de faculteit Geesteswetenschappen had vorig jaar een internationale student die het Nederlands passief beheerste. Zij kon haar opmerkingen plaatsen in Engels, maar kreeg antwoord in het Nederlands.

Passieve beheersing van het Nederlands
Andere faculteiten hebben nog geen leden die het Nederlands niet machtig zijn. Bij Geowetenschappen werd vorig jaar nog bewust geworven op leden die de Nederlandse taal op zijn minst passief beheersen. Die discussie komt ook regelmatig in de raad terug, ook al omdat de faculteit wel bacheloropleidingen zijn die Engelstalig zijn en bijna de helft van de medewerkers uit het buitenland komt. “In hoeverre sluiten we mensen uit als alle stukken in het Nederlands zijn?”. Het antwoord van een ander raadslid: “We sluiten ze niet uit, we nodigen ze uit Nederlands te leren.”

Sociale Wetenschappen heeft nog geen international in de raad, maar zegt het serieus te willen oppakken als dit wel aan de orde is. Bij de sollicitatie van assessor is wel als eis gesteld dat de student op zijn minst het Nederlands passief moet beheersen. Diergeneeskunde heeft die eis ook en houdt vooralsnog vast aan vergaderingen in het Nederlands. Datzelfde geldt voor Geneeskunde. Bij UCU is de voertaal Engels en zijn de stukken ook in het Engels.

De universiteiten kiezen voor een pragmatische aanpak waarbij de lijn is: Engels als het moet, Nederlands als het kan. De ene universiteit focust daarbij meer op Engels, terwijl de ander kiest voor de inzet van vertalers. Maar overal blijft het een terugkerend discussiepunt over de beste aanpak.