UU-academici over het maken van podcasts: ‘Gewoon doen!’

Hoewel podcasts helemaal niet nieuw zijn - de term werd voor het eerst gebruikt in 2004 - lijkt het medium dit jaar pas echt doorgebroken te zijn. Door gratis audiobewerkingssoftware, streamingdiensten als Spotify en speciale podcastplatforms als Stitcher is het maken van en het luisteren naar podcasts makkelijker dan ooit.

Het afgelopen jaar kun je gerust het jaar van de podcast noemen. Het totaal aantal luisteraars op Spotify verdubbelde in 2020 en van de 299 miljoen gebruikers luistert 21 procent via de app naar podcasts. Willem Janssen kan daarover meepraten. De docent bij Rechtsgeleerdheid is presentator van Bestek, een podcast die gaat over overheidsaanbestedingen en sinds mei vorig jaar ook  Engelstalige afleveringen heeft. Janssen denkt dat de coronacrisis een “enorm grote” impact heeft gehad op het podcastlandschap. “Mijn publiek is sinds maart twee keer zo groot geworden. En ik ben niet de enige met een groeiend aantal luisteraars.”

"Ik hoorde vaak: ‘maar je bent een wetenschapper, waarom zou je dat doen?’"

Janssen is onderdeel van een groeiende groep academici die podcasts inzet om een breed publiek te bereiken en om via de podcast over ideeën te discussiëren met anderen in zijn veld. Volgens dit onderzoek is het aantal Engelstalige wetenschapspodcasts gegroeid van 200 in 2010 naar 952 in 2018. Over Nederlandse podcasts zijn zulke cijfers niet bekend, maar podcasting is ook in Nederland bezig met een opmars. Dit is dan ook een van de redenen dat in 2018 de Dutch Podcast Awards in het leven zijn geroepen. Daarnaast blijkt educatie de op vier na populairste categorie op Spotify in 2020 te zijn. Volgens de Zweedse streamingdienst laat het zien dat het niet alleen maar om entertainment draait. Mensen willen ook graag iets horen waar ze iets van opsteken.

Ondanks die feiten vinden sommigen het lastig te begrijpen waarom een academicus een podcast wil maken. Janssen: “Toen ik in 2019 begon, moest ik vaak uitleggen wat een podcast was. En daarna hoorde ik vaak: ‘maar je bent een wetenschapper, waarom zou je dat doen?’”

Willem Janssen neemt samen met Louise Verboeket (Universiteit van Maastricht) een aflevering van Bestek op. Foto: eigen archief

Toen universitair hoofddocent bij Media Studies van de faculteit Geesteswetenschappen Vincent Crone begon met zijn podcast Onder Mediadoctoren in 2012, samen met socioloog Linda Duits, was het nog zo’n grote ontdekkingstocht dat ze zelf ook niet helemaal wisten wat ze aan het doen waren.  Het was eigenlijk een radioshow die werd verspreid als podcast. “We praatten precies als een radio-dj”, zegt Crone lachend. “We waren heel onzeker en bang”, geeft Duits toe.

Stapje voor stapje ging het ze steeds beter af en kreeg Onder Mediadoctoren de huidige vorm, waarin ze op een informele manier met wetenschappers praten over hun onderzoek. Inmiddels zijn de afleveringen ook een stuk langer omdat het tweetal de wetten van de radio hebben losgelaten waardoor gesprekken langer mogen duren. Een gemiddelde aflevering van Onder Mediadoctoren duurt zo’n anderhalf uur en bereikt ongeveer tweeduizend luisteraars.

Het mysterie wegnemen
Het doel van Crone en Duits is om de menselijke kant van de wetenschapscommunicatie te laten zien. “Podcasts zijn gesprekken met vrienden, maar dan met een microfoon erbij”, legt Crone uit. “Je kunt fouten maken en daar open over zijn. Dat terwijl de communicatiemedewerkers van de universiteit juist zeggen dat je die twijfel niet moet tonen maar moet doen alsof je 100 procent zeker van je zaak bent.”

“Op sommige momenten lijkt het alsof jij de enige bent die een bepaald iets meemaakt. En erover praten met anderen laat zien dat die situatie iets heel normaals is”, zegt promovendus Jip Leenderste, een van de drie stemmen in de Copernicast, een podcast over het dagelijks leven van een jonge researcher. De afleveringen gaan onder andere over werkdruk en de verwachtingen van succes.

Copernicastpresentatoren Jip Leendertse (midden), Jaap van Slageren en Timon de Boer. Foto: eigen archief.

Het jonge drietal researchers besloot om de podcast te gaan maken omdat mensen veel praten over onderzoek doen en college geven, maar niemand je echt goed voorbereidt op de maatschappelijke aspecten van een promovendus. “We willen niet alleen maar onze ervaringen delen. Het gaat er vooral om dat studenten die een academische carrière overwegen een realistisch beeld krijgen van hoe het is. Ik denk dat vertellen over de dingen waar wij tegenaanlopen de grootste kracht van de podcast is.”

DOMCast, de award winnende podcast van twaalf UU-studenten onder leiding van Digital History-docent Pim Huijnen, onderzoekt thema’s die een raakvlak hebben met de geschiedenis van Utrecht. Deze podcast is ook een voorbeeld van hoe de mystiek rond de alwetende en uiterst serieuze wetenschapper wordt ontkracht. Door met onderwerpen aan de slag te gaan die door Utrechters zijn aangedragen, nemen de studenten (elf Nederlanders en één international) het publiek ook mee in hun onderzoeksproces waarbij ze niet alleen het resultaat delen, maar ook de weg er naartoe.

“Een van onze doelen is laten zien wat onderzoekers bij Geschiedenis doen”, vertelt Huijnen. “Historici zijn gewend om een verhaal te bouwen rond wat ze weten, en niet wat zij niet weten. Sommige van mijn studenten vinden het moeilijk om hun onderzoek als een rond verhaal te vertellen. Eén van hen kwam bijna in paniek naar me toe en zei: 'we zitten op een dood spoor! Ik kom niet verder! Wat doe ik met de volgende aflevering?". Ik antwoordde: 'Dat is briljant! Laten we het daar eens over hebben!'"

De studenten achter de DOMCast na het winnen van de Bijzondere Verdiensten-prijs bij de Studentenprijzen van vorig jaar. Foto: DomCast website

Universitair docent Tessa Diphoorn (Culturele Antropologie) en Brianne McGonigle Leyh, universitair hoofddocent bij Rechtsgeleerdheid, vinden het leuk als hun gasten, voor de podcast Travelling Concepts on Air, de studio binnenkomen met een stapel boeken en aantekeningen. Om zich aan het eind van de opnamesessie te bedenken dat ze daar niets mee hebben gedaan. “We hebben al gezegd, het is gewoon een gesprek!”

Travelling Concepts benaderd interdisciplinaire thema’s op een luchtige wijze door met verschillende wetenschappers te praten over hoe de onderwerpen zich over verschillende disciplines hebben verspreid. Voorbeelden zijn oorlog, tijd en duurzaamheid.

Bestek-presentator Janssen ziet dat academici zich in een podcast kwestbaar op moeten stellen. “Als ik een artikel schrijf, weeg ik mijn woorden en kan ik elke komma dubbelchecken. Wanneer ik gewoon met jou praat, kan ik ook zeggen ‘dat weet ik niet’.”

“Academici kunnen terughoudend zijn in het openbaar maken van hun artikelen. Dat zouden ze niet moeten zijn”, stelt Crone. Lastig als ze soms kunnen zijn, zijn die informele discussies ook heel leuk. “Een paar weken geleden ging er iets fout met de techniek. Die show konden we niet opnemen, maar ik had wel een leuke tijd.”

Academische waarde
Podcasts kunnen ook bijdragen aan toekomstig onderzoek. “Studenten gebruiken onze podcast als bron bij het schrijven van hun scriptie”, jubelt Duits. Diphoorn and McGonigle Leyh willen hun podcasts in de toekomst ook als college-materiaal inzetten, iets wat de makers van de Copernicast nu al uitproberen. Zij hebben al hun colleges in een cursus vervangen door podcasts. “De studenten vinden het geweldig. Dus dat gaan we volgend collegejaar opnieuw doen!”, vertelt Leendertse enthousiast. Janssen is inmiddels ook bezig met een soortgelijk experiment. Hij onderzoekt of podcasts ook een nuttig onderdeel kunnen zijn van de syllabus of een examenformat.

“Er is een veel groter publiek dan je denkt”

Een ander leuk element van het maken van een podcast is dat de reacties heel bevredigend kunnen zijn. Alle academici in dit artikel merkten op dat ze niet verwachtten dat er zo veel geïnteresseerden zouden zijn voor hun onderwerp. “Het publiek blijkt veel breder dan ik dacht. Dat was echt een eye-opener”, zegt Janssen.

“Er is een veel groter publiek dan je denkt”, benadrukt Peter Kuipers Munneke, onderzoeker bij het Instituut voor Marien en Atmosferisch onderzoek. Zijn statement is misschien een verrassing, want als NOS-weerman is hij sinds 2013 op televisie te zien. Twee jaar geleden begon hij met De Weerman, een podcast waarin hij praat over meteorologische fenomenen. Elke aflevering is goed voor zo’n 10.000 luisteraars. “Er is overal een niche voor”, is zijn conclusie.

Kuipers Munneke tijdens het opnemen van de kerstspecial van De Weerman in het Koningsbergergebouw.

Niet voor iedereen
Bijna iedereen lijkt wel een podcast te beginnen tegenwoordig. Maar dat betekent niet dat jij dat ook per sé moet doen. Alle geïnterviewden zijn het erover eens dat een podcast niet voor iedereen is weggelegd. Janssen en Crone zien dat veel projecten ook snel weer stoppen omdat mensen onderschatten hoeveel tijd ze eraan kwijt zijn.

“Je moet nadenken over de opbouw, hoe houd je het publiek geboeid, waar jpraat je over… En dat is alleen maar de inhoud, over de technische kant heb ik het dan nog niet gehad: het opnemen, monteren, jingles toevoegen en noem alles maar op”, legt Janssen uit. En dat boven op een druk schema van onderzoek doen en colleges geven.

En als je ook nog gasten in je show wilt hebben, kost dat ook tijd. Diphoorn en McGonigle Leyh vertellen dat het vinden van een geschikte datum waarop vier academici allemaal de tijd hebben het lastigste is van hun podcastwerk.

"Hoe makkelijker je het wil maken, hoe meer tijd het kost"

Als je een podcast maakt die ook voor mensen van buiten de universiteit is, moet je ook alle jargon eruit slopen. Of het kort uit kunnen leggen – dat kost ook tijd. “Er gaat veel tijd zitten in het begrijpelijk maken van wat we over willen brengen. Mijn vuistregel is: hoe makkelijker je dat wil maken, hoe meer tijd het kost”, aldus Kuipers Munneke van De Weerman.

Daarnaast kan het ook zijn dat een podcast niet geschikt is voor jouw doelgroep. “Alleen podcastluisteraars luisteren naar podcasts. Je houdt ervan en luistert naar heel veel verschillende podcasts of je vindt het helemaal niks”, stelt Duits. Soms is het beter om als academicus een column te schrijven, een YouTube-video te maken of te twitteren.

Linda Duits en Vincent Crone nemen een aflevering van Onder Mediadoctoren op.

Passieproject
Niet iedereen heeft het geluk ondersteund te worden door de NOS, zoals Kuipers Munneke. Academische podcasts zijn vaak liefdewerk oud papier. Toch zien de mensen in dit artikel dat universiteiten en geldschieters steeds vaker open staan voor dit soort ideeën. De makers van de Copernicast zijn daar een goed voorbeeld van. Zij kregen het voor elkaar om een bedrag te krijgen van het Copernicusinstituut voor Duurzame Ontwikkeling nadat hun supervisors de pilot-aflevering hoorden. “Ze vonden ons idee heel leuk, dus zij dragen de kosten”, zegt Leendertse.

Niet dat die kosten nou heel hoog zijn: 100 euro per jaar, aangezien ze bijna alles zelf doen – iets wat niet alle academici kunnen.  Diphoorn en McGonigle Leyh, die elkaar ontmoetten via de Utrecht Young Academy, droomden jarenlang over het maken van een podcast, maar het kwam er pas echt van toen ze financiering vanuit het Contesting Governance Research Platform kregen. Hun podcasts kosten een paar duizend euro per jaar. Daarin zitten de kosten voor de hosting, montage en de productie.

"Als je een succesvolle podcast maakt, is dat dan net zo goed als een artikel in een internationaal blad?”

Duits en Crone van Onder Mediadoctoren zien hun podcast meer als hobby. Ze betaalden daarom in het begin alles zelf. Nu krijgen ze financieren uit drie verschillende bronnen: een sponsor, een crowdfundingsplatform en een PayPal account voor donaties. En zonder hun uurloon mee te rekenen, lukt het de twee om quitte te spelen.

Toch vindt Crone dat zijn salaris ook genoeg is om de podcast te kunnen maken. “Het is onderdeel van mijn werk om mijn eigen onderzoeksveld te bereiken”, zegt hij. “Ja, maar je mag er geen overuren voor rekenen”, is het antwoord van Duits. “In het jaarlijkse functioneringsgesprek probeer ik de podcast altijd even subtiel te laten vallen.” Duits vraagt hem daarop of hij vindt dat de UU die twaalf uur die hij er per maand mee bezig is toch moet uitbetalen. “Ik denk dat je het mee moet tellen in de research output.” Duits heeft zelf ook nog nooit iets aan de podcast verdiend, maar dankzij deze podcast wordt ze soms uitgenodigd om een betaalde lezing te geven.

“Binnen de universiteit is er een trend als het aankomt op erkenning en prijzen. Als je een succesvolle podcast maakt, is dat net zo goed als een double-lined, peer-reviewed artikel in een internationaal blad? Ik weet het niet. Ik denk dat podcasts academische output zijn, maar de vraag is: wat zijn ze daarbinnen? Het past niet binnen die vorm”, vraagt Janssen zich af.