UU-wetenschapper zingt longen leeg in black metal band

Direct na binnenkomst is duidelijk: hier woont een muzikant. Gitaren aan de muur, platen in de kast, en een groot computerscherm, aangesloten op studiomonitoren en een professionele microfoon. Dat is een hele fijne, zegt Joost Vervoort. Hij zingt er thuis nummers mee in. Zoals laatst, voor een vriend die een plaat aan het opnemen is. Een metalplaat, welteverstaan. En dat hebben de buren geweten. Tijdens de opnames stond de hele buurt voor zijn raam omdat ze dachten dat er iemand doodging. Sindsdien zit hij in de buurtgroepsapp.

Vervoort is hoofddocent aan het Copernicusinstituut waar onderzoek gedaan wordt naar innovatieve duurzame ontwikkeling. Hij is lid van de Utrecht Young Academy, een interdisciplinaire groep van jonge UU-onderzoekers. En hij heeft een hele rits aan titels en functies, onder andere in Oxford en Kyoto. Dat alles combineert hij met het zingen in zijn black metalband met de illustere naam Terzij de Horde. De band speelde afgelopen zomer op festivals Best Kept Secret em Into The Great Wide Open – niet de meest typische metalfestivals. Dagblad NRC plaatste hun album op nummer 6 van beste platen van 2022.

Terzij de Horde op Best Kept Secret. Foto: Paul Verhagen

Heb je altijd gezongen?

“Ik ben begonnen in hardcore punkbands. Gewoon maar iets proberen. En in het begin overschreeuw je jezelf. De avond voor mijn sollicitatiegesprek voor een PhD had ik net de eerste repetitie gehad met Terzij de Horde, waardoor ik bijna totaal stemloos was op het gesprek. Ik legde uit dat ik te enthousiast had gezongen. Eén van de begeleiders was zelf into metal, dus die vond het wel leuk.”

En je combineert de muziek met een functie bij het Copernicusinstituut?

“Ja, mijn focus ligt daar onder andere op toekomstscenario’s, toekomstdenken, creatieve praktijken en politiek. Ik ben van huis uit ecoloog, maar houd me nu veel meer bezig met de maatschappij. Onder andere met gamedesign. Ik ben nu bezig met een videogame waarbij je mensen voor de rechter mag slepen in klimaatrechtszaken.”

Wat is jouw rol daarin?

“Ik heb het idee geopperd voor de game. Officieel ben ik ‘director of scientific impact’, dus ik denk na over hoe dit idee te koppelen is aan echt maatschappelijke problematiek. Gamen is groter dan film en muziek samen. Daar zit denk ik heel veel kracht in als het gaat om verandering.”

Want dat is wat er schuilgaat onder het werk van Vervoort: een sterke behoefte om een betere wereld te helpen waarborgen – of toch op zijn minst beschermen tegen slechter worden. Al zijn op het oog verschillend lijkende activiteiten raken hieraan. Ook in de nummers van de band is klimaat een thema. Op hun laatste album is een literatuurlijst bijgevoegd, waarop de teksten gebaseerd zijn. En wat hij aan de black metal die hij met Terzij de Horde speelt zo mooi vindt, is de primale energie van de muziek, legt hij uit. “Black metal is haast meditatief: het heeft eindeloze ritmes die doorgaan. Het heeft iets mystieks, iets ritueels.” En dat raakt dan weer aan zijn wetenschappelijke werk.

“Mijn onderzoek gaat deels over dit soort interactierituelen. Carien Moossdorff, een van mijn PhD-studenten, droeg een theorie van socioloog Randall Collins aan. Die stelt dat maatschappelijke verandering plaatsvindt door interactierituelen. Dus overal waar mensen bij elkaar komen met een gedeelde identiteit en energiefocus, wordt een emotionele energie gecreëerd. Je krijgt een verhoogd gevoel van enthousiasme, samenzijn, autonomie. Dat is ook wat je voelt bij de A12-blokkade door Extinction Rebellion, bij activisme. En dat is te onderzoeken als een basis voor verandering. Mensen willen dat soort emotionele energie, dus ze worden aangetrokken door succesvolle interactierituelen.

“In Utrecht hebben we een hele scene aan (linkse) black metal-bands. Daar komen mensen samen, daar gebeurt iets. Ik wil het niet te rooskleurig maken, maar dat heeft wel deze elementen.”

Het emotionele aspect van black metal lijkt iets wat haaks staat op de objectieve wetenschap, terwijl je er eigenlijk wel dezelfde boodschap mee verkondigt. Op basis van dezelfde literatuurlijst schrijf je een wetenschappelijk paper, of neem je een black metal-album op. Vind je dan het ene geschikter dan het ander?

“Ik denk dat black metal minder gaat over een boodschap overbrengen en meer over emotionele energie leveren, en die energie dan framen met een bepaalde betekenisgeving. Mensen kunnen gaan reflecteren: hoe moet ik het gevoel dat ik krijg van deze muziek interpreteren?

“Ik denk dat we moeten kijken hoe wetenschappers hun ideeën meer kunnen koppelen aan hun emoties en aan die van anderen, en de energie die mensen krijgen van bepaalde ideeën. Waar zit de bijvoorbeeld de woede in hoe wetenschappers zich uiten over hun problemen? En dat gebeurt bij het klimaat meer en meer. Bij de A12-blokkade zie je ook wetenschappers staan die hun woede, verdriet en angst uitspreken. Ik denk dat dat heel waardevol is.

“Je moet als wetenschapper natuurlijk ook de openheid hebben om niet alleen door je emoties naar een onderwerp te kijken. Maar het is daarbij ook wel goed je te realiseren dat emotieloosheid ook een emotionele positie is.”

Terzij de Horde op Roadburn. Foto: Void Revelations

‘Contrasten zijn gaaf’

Vervoort zoekt de contrasten graag op. Terzij de Horde schreef twee nummers met teksten van Hendrik Marsman, een dichter uit het begin van de 20ste eeuw. Die voerden ze uit op een literatuurfestival, doorgaans decor voor rustige voordrachten. “Dat werd daar heel goed ontvangen. Het was echt druk, mensen stonden in de rij. Ik denk dat veel mensen dachten: dit is echt een heel andere energie.”

“Vorige week heb ik op de International Sustainability Transitions Conferentie in Utrecht ook een ‘metalschreeuw’ gedaan. Collega’s hadden een nummer gebouwd over transities. We deden alsof ik een vrijwilliger was die zomaar meedeed. Ik werd gekoppeld aan een hartmonitor, en mijn hart werd de beat. En toen pakte ik ineens de microfoon en schreeuwde het uit.” Directer wordt de link tussen wetenschap, muziek en emotie niet. Het vat Vervoorts bezigheden in één moment samen.

Veel ervan toch. Want wat nog onvermeld is, is de meditatiegroep die hij is gestart. Dat was een initiatief dat begon in coronatijd en inmiddels een groep is van zo’n vijftig mensen, die ook weleens bij hem thuis mediteren. Dat alles onder toeziend oog van de figuur op het schilderij dat rust op de schildersezel in de kamer: hij schilderde die voor voor een albumhoes van een bevriende band. Want o ja – dat doet hij ook nog.