Voorstelling Mindlab houdt wetenschappers wrange spiegel voor

We bevinden ons in een lab, een Mindlab, waar de hooggewaardeerde professor Casper von Meister meedoet aan een experiment dat hem laat terugkijken op zijn carrière. De scènes die de toeschouwer te zien krijgt, zijn niet de meest vrolijke momenten uit zijn loopbaan. Integendeel. Het zijn die zaken waarvan hij voelt dat de grenzen van de integriteit waren bereikt dan wel overschreden.

De thema’s die in de voorstelling Mindlab naar voren komen, zijn niet nieuw: een wetenschapper die zijn machtspositie gebruikt om een collega te verleiden; onderzoek dat iets mooier wordt gepresenteerd om succes te claimen; de druk om vooral te blijven doorwerken ook al gaat dat ten koste van je persoonlijke leven. Maar door het verhaal persoonlijk te maken in hoogleraar Von Meister komt de thematiek toch een stuk dichterbij voor de in de zaal aanwezige medewerkers.

Foto: TheaterMakers Radio Kootwijk (c)Bart Verhoeven. Acteur: Pieter van der Sman.

Geëngageerd theater
Dat is ook niet vreemd. De TheaterMakers van RadioKootwijk vormt een gezelschap dat zich focust op geëngageerd theater. Vaak werken de artiesten in coproductie met een organisatie om een onderwerp bespreekbaar te maken. Ze maakten veel indruk met de voorstelling Rauw die gaat over de harde kanten van het politiewerk. En hoe lastig het is voor politiemensen om met emoties om te gaan. In een andere voorstelling, Vuurdoop genaamd, stellen ze het veilig en niet veilig voelen bij de landmacht ter discussie. Ook die voorstelling had veel impact en is zelfs gespeeld voor leden van de Tweede Kamer.

En nu  is er dus een voorstelling over de wetenschappelijke wereld. De Twentse hoogleraar Ellen Giebels had de voorstelling over de landmacht gezien en was zo onder de indruk dat ze vond dat zo’n theaterstuk over het leven op de universiteit ook heel zinvol zou zijn. Niet alleen in Twente, ook in Utrecht werd al veel nagedacht over dit onderwerp. Zo ontstond het contact tussen de twee instellingen om een voorstelling te laten maken over integriteit en sociale veiligheid op de universiteit.

Veldonderzoek
De theatermakers zijn niet over één nacht ijs gegaan. De voorstelling is gebaseerd op veldonderzoek. Voor Mindlab hebben ze met twintig Utrechtse en twintig Twentse wetenschappers gesproken. Zij probeerden uit deze diepgaande gesprekken boven water te krijgen welke problemen er in wetenschappelijke wereld spelen. “Eén van de zaken die mij opviel, was dat mijn beeld van de wetenschap niet helemaal klopte. Bij wetenschap denk je aan mensen die hard bezig zijn om de wereld beter te maken. Ze doen aan waarheidsvinding en onderzoeken hoe maatschappelijke problemen opgelost kunnen worden. Dan zou je verwachten dat mensen goed met elkaar kunnen en willen samenwerken. Maar dat bleek anders te liggen. Uit de gesprekken bleek dat onderlinge concurrentie enorm speelt. De onderzoekers zitten in een ratrace en proberen op allerlei manieren de top te bereiken. En bij die race komt de integriteit regelmatig in het geding”, aldus Walter Supèr die de gesprekken voerde en het stuk schreef.

Mijn familie klaagt regelmatig
Dit thema komt terug in de voorstelling. De makers van Mindlab houden de wetenschappers een confronterende spiegel voor. Dat blijkt ook maandag 11 oktober bij de voorstelling die speciaal is bedoeld  voor de bètafaculteit. “Ik had niet echt hoge verwachtingen”, vertelt een hoogleraar Wiskunde. “Maar ze hebben de dilemma’s wel goed uitgespeeld. Een beetje overdreven, dat is logisch, maar toch ook herkenbaar.” Een andere hoogleraar die zegt van cultuur te houden en daarom hier naartoe is gekomen:. “Ik had niet precies gezien waar het over ging. Nu achteraf zet het me wel aan het denken. Het raakt me. Bepaalde thema’s zijn zeer herkenbaar. Bijvoorbeeld dat ik veel te veel doorwerk. Mijn familie klaagt daar regelmatig over. In de voorstelling zie je waar dit toe kan leiden.”

Ieder die je na de voorstelling spreekt, pikt  weer een ander detail uit dat bijzonder opviel. “De onderwaardering van het onderwijs speelt nog altijd sterk. Ik ben zelf niet gepromoveerd en dus kan ik het vergeten hier carrière te maken,” zegt een docent. “Het is echt waar dat je op het randje moet gaan zitten met de presentatie van je onderzoek. Het moet spraakmakend zijn, anders kan je het gewoon vergeten. Het overgrote deel van onderzoeksvragen wordt afgewezen, hoe goed ze soms ook zijn. Ik ken een collega die na twee jaar nog geen subsidie in de wacht heeft gesleept. Dat maakt hem onzeker. Ik geloof ook dat hij erop wordt aangekeken.”

Foto: TheaterMakers Radio Kootwijk (c)Bart Verhoeven. Acteurs: Olaf Malmberg, Pieter van der Sman en Sophie Schut.

Gênante evaluatie
Ook de verdeling man-vrouw is een onderwerp dat bij een aantal vrouwelijke wetenschappers herkenbaar is. “Ik heb hier op de faculteit wel moeite om me als vrouwelijke postdoc staande te houden. Veelal word ik door collega’s die mij niet kennen als student aangesproken. Een vrouwelijke wetenschapper kunnen ze zich blijkbaar niet voorstellen. Je raakt eraan gewend. Maar toen ik een tijdje in Nieuw-Zeeland verbleef, zag ik dat het ook anders kan. Daar werd helemaal niet moeilijk gedaan over vrouwelijke wetenschappers. Ik werd meer voor vol aangezien.” Andere docenten vinden het gênant hoe je als vrouwelijke docent wordt aangesproken in anonieme evaluaties van studenten. “U deed het niet slecht voor een blondje, had een student eens opgeschreven. Wat moet je daar mee?”

Wat voor meerdere bezoekers herkenbaar is, is dat de kijk van een wetenschapper op de universiteit verandert wanneer hun eigen kind gaat studeren. “Ik had mijn eigen dochter in de collegebanken”, vertelt een docent. ”Dat is vreemd. Maar vooral was het interessant om te horen hoe zij het onderwijs aan onze faculteit ervaarde. Je krijgt dan een heel ander perspectief van het onderwijs dat we verzorgen.”

Cultuur veranderen
Waar het bij de nagesprekken steeds stil valt, is de vraag hoe je de cultuur zou kunnen veranderen. Al snel wordt verwezen naar het systeem dat niet goed is. “Als ik die voorstelling zie, dan vraag ik me af ‘hoe kan ik zelf zaken beter doen?’”, zegt een gerenommeerd hoogleraar die zelf bestuurlijke taken vervult. “Erover praten, is wel verhelderend”, zegt een andere hoogleraar. “Dat moet vaker gebeuren. Je staat er anders gewoon niet bij stil.” Al volgt direct de conclusie dat de zaal bij de voorstelling van de bèta’s lang niet helemaal gevuld is. “De mensen die hier echt over moeten gaan nadenken, die komen niet. Ze hebben het veel te druk. Dan ga je toch niet naar een theatervoorstelling. Ze moeten onderzoek doen”, vat een wetenschapper de communis opinio van een aantal collega’s samen.

De aanwezigen vinden het goed dat de universiteit zoveel mensen van de UU in de gelegenheid stelt de voorstelling te zien en dat er na afloop uitgebreid tijd is voor een nagesprek. Maar het blijft de vraag hoe je de mensen bereikt die nu niet komen. Een bestuurder oppert “Als we een online versie aan deze groep konden laten zien, bijvoorbeeld op een heidag, en er dan over praten, zouden we het bereik vergroten. Want als het gesprek niet gevoerd wordt, dan krijgen we de verandering nooit voor elkaar.”

De voorstellingen in Parnassos zijn te zien van 11 tot en met 26 oktober. De eerste week zijn er vooral voorstellingen die bedoeld zijn voor een bepaalde faculteit of dienst. In de tweede week zijn er met name voorstellingen waar alle UU-medewerkers naartoe kunnen. Op 24 oktober is er een geheel open voorstelling waar ook niet-UU’ers naartoe kunnen gaan.

Hier een video die in opdracht van de UU en TheaterMakers Radio Kootwijk gemaakt is over de voorstelling Mindlab met reacties van bezoekers.