Wat doet een universiteitshoogleraar eigenlijk?

Sinds 2001 bestaat de positie van universiteitshoogleraar in Utrecht. De functie is in het leven geroepen om excellente wetenschappers een speciale plek te geven binnen de universiteit. Je kunt er niet voor solliciteren, je wordt ervoor gevraagd. Het zijn stuk voor stuk gezaghebbende wetenschappers, zegt de universiteit, die hun sporen hebben verdiend en “een discipline overstijgende visie en uitstraling hebben”. Wat dat betekent is dat ze de vrijheid krijgen om te experimenteren met nieuwe vormen van onderwijs en onderzoek. Ze krijgen dus niet een vast omlijnde opdracht mee zoals een ‘gewone’ hoogleraar.

Dit collegejaar lopen er veertien universiteitshoogleraren rond terwijl er 426 ‘gewone’ hoogleraren op de loonlijst staan. De kans dat je als eerstejaars onderwijs krijgt van een universiteitshoogleraar is dus niet zo groot. Ze geven vaker college aan studenten van een honoursprogramma.

Het rijtje universiteitshoogleraren is divers: zo zitten er mannen en vrouwen tussen, jonge en oude professoren en publiek bekende zoals Nobelprijswinnaar Gerard t Hooft. De universiteitshoogleraren worden in principe benoemd voor een bepaalde tijd maar eindigt in elk geval als de hoogleraar met pensioen gaat. Op deze regel bestaat één uitzondering. “Gerard ‘t Hooft, onze Nobelprijswinnaar heeft deze benoeming voor het leven gekregen”, laat Eveline Weenink weten, die bij de UU onder andere verantwoordelijk is voor het hooglerarenbeleid. Utrecht is niet uniek in het benoemen van dit type hoogleraar, ook andere universiteiten in Nederland doen dit.

José van Dijck: ‘Ik geef colleges bij verschillende opleidingen’

Sinds 1 januari 2017 is Van Dijck universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Ze studeerde literatuurwetenschap en Nederlands aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 1992 aan de Universiteit van Californië, San Diego (UCSD) in de Verenigde Staten. Voordat ze werd gevraagd door het universiteitsbestuur van de UU was ze decaan van de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de hoogste baas van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).

“Het college van bestuur heeft mij gevraagd om universiteitshoogleraar te worden. Daarna is de benoeming langs alle decanen gegaan zoals bij een normale procedure. Voor mij is het een grote eer omdat ik als universiteitshoogleraar ‘over de faculteiten heen mag werken’”, vertelt Van Dijck aan de telefoon. Ze doet onderzoek naar de digitale samenleving en cultuur, sociale media en mediatechnologieën. Van Dijck is verbonden aan de faculteit Geesteswetenschappen, maar het onderzoek dat ze doet is interdisciplinair en dus werkt ze ook samen met collega’s van vrijwel alle faculteiten. Samen met hen dient ze aanvragen in voor onderzoeksprojecten. “Het is mijn taak om al deze wetenschappers bij elkaar te brengen en dat vind ik heel erg leuk. Ook ondersteun ik jonge collega’s met het aanvragen van onderzoeksbeurzen zoals een Veni-beurs.”

Van Dijck besteedt veel tijd aan onderzoek en het geven van onderwijs. “Het leuke is dat ik colleges geef bij alle departementen. Zo geef ik bijvoorbeeld een reeks colleges in binnen het honourstraject van de universiteit. Eigenlijk is het een normale baan als hoogleraar maar dan zonder de bestuurlijke taken die ik er eerder naast deed. Er zijn inmiddels acht promovendi aangesteld via mijn projecten waarvoor ik onderzoeksgeld heb aangevraagd.”

Eigenlijk is dit volgens Van Dijck de leukste baan ter wereld. “Er is gelukkig geen termijn aan verbonden aan mijn aanstelling dus ik kan tot mijn pensioen aan de slag blijven met het onderzoek wat ik doe. Ik hoop nog veel mooie resultaten te behalen. Eén van de meest recente resultaten is het boek The Platform Society waarin de vraag centraal staat welke rol verschillende online platformen innemen in onze samenleving.".

Hans Clevers: ‘Eigenlijk ben ik een soort van uithangbord’

“In totaal ben ik nu dertig jaar actief op het Science Park, eerst als student en promovendus en later als directeur van het Hubrecht Instituut en bestuurslid van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie. Maar officieel heb ik nooit voor de universiteit gewerkt”, zegt Hans Clevers die sinds 2015 universiteitshoogleraar is.

Clevers is hoogleraar Moleculaire Genetica aan UU en het Universitair Medisch Centrum Utrecht en groepsleider bij het onderzoekslaboratorium het Hubrecht Instituut (KNAW). Hij doet stamcelonderzoek en werkt daarvoor samen met biologen, scheikundigen, diergeneeskundigen en geneeskundigen. Voor dit werk ontving hij in de afgelopen jaren tal van prijzen waaronder de Spinozapremie, de hoogste wetenschappelijke prijs in Nederland. Zijn agenda is altijd vol want hij is ook nog waar onderzoek wordt gedaan naar genetica. Van juni 2015 tot mei 2019 was hij wetenschappelijk directeur van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie.

“Ik ben ook maar één dag in de week universiteitshoogleraar. In praktijk is het meer een representatieve functie. Ik ben aanwezig bij de opening van het academische jaar. Op de mouw van mijn toga zitten twee kleuren, een staat voor geneeskunde en eentje voor diergeneeskunde. Dit is heel bijzonder want normaal draag je er maar eentje. En ik wordt uitgenodigd voor het bijwonen van bezoeken van delegaties uit het buitenland. Eigenlijk ben ik een soort van uithangbord voor de universiteit. Een onderwijstaak heb ik niet, al geef ik veel lezingen en masterclasses voor de verschillende onderzoeksscholen. Bij het Hubrecht Instituut was ik al vrij in de zin dat ik me volledig richt op het doen van fundamenteel onderzoek naar stamcellen en het aansturen van de 50 mensen die in mijn onderzoeksgroep werken. Dat is leuk want het is een internationale club mensen. Het is voor mij een veer op mijn hoed om als universiteitshoogleraar actief te zijn, omdat je tot een bijzondere club behoort.”

Ieke Moerdijk: ‘Ik wil graag contact houden met jonge studenten’

Ook Ieke Moerdijk (1958) is een Spinozawinnaar. Zijn veld van expertise is algebra en topologie, een soort abstracte, moderne meetkunde. Het vakgebied probeert ruimtelijke vormen, te begrijpen en te beschrijven. De vorige rector verleidde hem terug te keren naar Utrecht. “Bert van der Zwaan belde mij op en vroeg me of ik universiteitshoogleraar wilde worden. Op dat moment werkte ik met plezier in Nijmegen waar ik net mijn onderzoeksgroep opgebouwd had. Ik vond het aanbod eervol.”

In 2015 kwam hij naar Utrecht en in 2016 werd hij officieel benoemd tot universiteitshoogleraar. “Ik heb geen specifieke opdracht. Ik heb de ruimte om mij breder door de universiteit heen te bewegen. Ik promoot de wiskunde binnen de andere faculteiten. Bijvoorbeeld door colleges te geven aan honourstudenten. Ook geef ik masterclasses en jaarlijks organiseer ik een symposium over hoe wiskunde terugkomt in andere vakgebieden. Bijvoorbeeld bij sociale wetenschappen en geneeskunde. Op die manier probeer ik mensen op verschillende plekken binnen de universiteit te verbinden. Dat probeerde ik altijd al, maar nu heb ik daar meer tijd voor. Het is stimulerend om te doen. Deze positie stelt mij vrij van andere bestuurlijke verplichtingen.”

De wiskundige geeft nog altijd colleges, ook aan masterstudenten van de studie wiskunde. “Ik vind dat belangrijk en ik wil graag contact houden met jonge studenten en talent spotten. Ook geef ik naast mijn werk als universiteitshoogleraar leiding aan mijn eigen onderzoeksgroep. Dit vloeit voort uit de Spinozaprijs die ik heb gekregen.

Het werk als universiteitshoogleraar is zoals gezegd eervol om te doen, maar het brengt een zekere druk met zich mee. Je moet je profileren buiten je eigen faculteit. Ik heb weleens tegen de rector gezegd dat dit een zeker risico met zich meebrengt, omdat ik feitelijk twee banen heb. Het is geen klacht hoor, maar ik moet goed op mijn tijd letten, omdat ik ook mijn onderzoeksgroep van 10 man gaande houd. Zelf vraag ik geen beurzen aan, maar ik help promovendi en postdocs op een begeleidende en coachende manier bij het aanvragen hiervan.”