Zorgen bij docenten over terugkeer naar collegezaal: ‘We nemen een enorm risico’

Universitair docent Natuurkunde Gerhard Blab draagt nog steeds zijn mondkapje als hij ergens andere mensen treft. Dat kapje zal ook opblijven als hij deze week de nieuwe studenten verwelkomt tijdens de opleidingsintroductie. “Ik zal dan ook tegen de studenten zeggen dat ik het zeer op prijs stel als ze gevaccineerd zijn of negatief getest zijn. En ik zal ze vragen afstand van elkaar te houden.”

Blab geeft in het eerste blok zelf geen onderwijs en hij heeft “medelijden” met collega’s die dat wel moeten doen. Die hadden naar zijn idee meer steun verdiend van de universiteit. Blab is bezorgd over de opstart van het universitaire onderwijs waarbij studenten in de collegezaal geen verdere restricties worden opgelegd. “Waarom kunnen we niet nog even wachten? Ik had op meer leiderschap gehoopt van de universiteiten.”

Mentale welzijn studenten doorslaggevend
Blab is zeker niet de enige universitair docent die moeite heeft met het kabinetsbesluit van 13 augustus om de anderhalvemetermaatregel los te laten in het onderwijs en de fysieke colleges en werkgroepen weer in te plannen.

Dat besluit kwam er onder meer op aandringen van de vereniging van universiteiten (VSNU). Universiteiten wezen op de mentale gevolgen van het anderhalf jaar thuis zitten voor studenten en op de gevolgen van het gemis van fysiek onderwijs voor de onderwijskwaliteit.

In het voorjaar hadden universiteiten al geweigerd om twee scenario’s voor de start van het academisch jaar te maken, zoals de minister wilde. Dat zou docenten met nog meer werkdruk opzadelen. Er was volgens de universiteiten maar één scenario mogelijk: volledig open.

Het kabinet negeerde bij zijn besluit een advies van het OMT. Dat pleitte ervoor om nog even af te wachten, in ieder geval tot 20 september wanneer iedereen die dat wil volledig gevaccineerd kan zijn. Bovendien zouden studenten het virus mogelijk meenemen van hun vakantieadres. Ook de GGD’s stelden zich op dat standpunt.

Amsterdamse docent stapt op
Hoewel de beslissing om het fysiek onderwijs weer op te starten maatschappelijk op veel instemming kan rekenen, kwamen er ook al snel verbaasde en geïrriteerde reacties. Hoe konden universiteiten een wetenschappelijk advies aan de kant schuiven? In deze fase alle remmen losgooien, komt te vroeg, vindt bijvoorbeeld filosoof Jeroen de Ridder van de Jonge Akademie.

Volgens vakbonden hadden de universiteiten bovendien hun medewerkers niet om hun mening gevraagd. De Algemene Onderwijsbond (AOb) zette daarom een enquête uit onder zijn leden met de vraag hoe veilig zij zich voelden bij de nieuwe regels. De uitkomst wordt begin deze week verwacht.

Voor de Amsterdamse docent Matt Cornell was de situatie zelfs aanleiding om de universiteit te verlaten. In het universiteitsblad Folia wees hij op gevaren nu studenten en docenten weer in een volle collegezaal bij elkaar gaan zitten.

Geen persoonlijk probleem
Ilse Lazaroms liet in de Volkskrant van zich horen. De UU-docent Genderstudies kampt met luchtweg- en allergieproblemen. Bovendien is ze een alleenstaande ouder. Hoewel volledig gevaccineerd is ze uitermate terughoudend met contacten met groepen mensen. Alles valt of staat met haar gezondheid, zei ze in de Volkskrant. “En dan sta ik straks twee uur lang in overvolle, slecht geventileerde werkgroeplokalen te doceren.”

Dat laatste gaat waarschijnlijk op korte termijn waarschijnlijk toch niet gebeuren, vertelt ze aan DUB. Met haar collega’s heeft ze een voorstel neergelegd bij haar onderwijsdirecteur dat er vanuit gaat dat zij een online werkgroep gaat aanbieden binnen de cursus voor zo’n 170 studenten die ze coördineert in blok 1. Haar collega’s geven straks wel fysiek college. Deze aanpak lijkt voor iedereen voordelen te hebben. “Ik denk dat er ook wel studenten zijn die in deze situatie liever online college volgen.”

Een enorm risico
Lazaroms is blij met het begrip dat haar onderwijsdirecteur al heeft getoond voor haar situatie, maar is nog steeds verontwaardigd. “Dit zou niet gezien moeten worden als een persoonlijk probleem voor mij. De manier waarop we nu onderwijs gaan geven, is onverantwoord voor iedereen; voor alle docenten, voor alle studenten én voor hun families. Ik had – zeker gezien het RIVM-advies - echt gehoopt dat de universiteit voor een andere koers zou kiezen. We nemen nu een groot deel van de studenten nog niet volledig gevaccineerd is een enorm risico.”

Lazaroms had liever gezien dat de universiteit per semester had bekeken of de situatie veilig is. ”Ook omdat we nu niet weten hoe het gaat uitpakken in de praktijk. Wat als er straks veel ziekmeldingen zijn van studenten of docenten? Moet het onderwijs dan weer worden omgegooid? Het zijn juist dat soort veranderingen waar docenten zo moe van worden en die extra werkdruk met zich meebrengen.”

Haar collega’s reageren verschillend op het vooruitzicht dat ze weer voor de collegezaal komen te staan, merkt ze. Veel docenten delen haar onrust, maar leggen zich neer bij de situatie. Zij wil haar onvrede juist graag uiten. “Dat heeft ook te maken met mijn vakgebied. Daarin spreken we vaak over politics of care. Daarbij gaan we ervan uit dat ook kwetsbaren recht hebben op zorg, op onderwijs en op werk. Ik vraag me af of iemand erbij stilstaat hoe heftig het voor studenten en docenten kan zijn om opeens een volle collegezaal in te stappen. Dat je daar aandacht voor moet vragen is politiek, het gaat om structuren.”

Lees verder onder de foto:

Dubbele boodschap
Universitair docent Pedagogische Wetenschappen Ellen Reitz was blij dat ze haar eigen masteronderwijs in blok 1 sowieso online had gepland. Uit gesprekken met haar naaste collega’s blijkt volgens haar dat ook die graag hadden gezien dat er nog enkele weken gewacht was met het opstarten van het fysieke onderwijs.

Ze noemt het vooral opmerkelijk dat docenten aan de ene kant te horen krijgen dat ze vooral thuis moeten werken en bij fysieke ontmoetingen met collega’s afstand van elkaar moeten houden en aan de andere kant dat ze vanaf nu weer voor een zaal met studenten moeten gaan staan. “Gevoelsmatig is dat een dubbele boodschap.”

Opvallend is dat Reitz net als Lazaroms vreest dat de keuze om het onderwijs weer op locatie te laten plaatsvinden, de werkdruk van docenten verhoogt. Ze ziet dat het opstarten van het onderwijs waarbij universiteiten een uitzonderingspositie krijgen veel discussie met zich meebrengt. Dat was volgens haar minder geweest in een situatie waarin de universiteit in de pas loopt met de maatschappelijke regels, bijvoorbeeld voor de anderhalve meter afstand houden. “Nu moeten we opnieuw op alle fronten flexibel zijn.”

Ze zit met meer vragen. Mogen docenten weigeren fysiek onderwijs te geven, ook als hun eigen gezondheid of die van naasten niet in gevaar is? Onder welke voorwaarden mogen studenten thuis blijven en in hoeverre is zij als docent dan verplicht alternatief onderwijs te verzorgen? Reitz, tevens faculteitsraadslid van Sociale Wetenschappen, merkt dat er verschillend over gedacht wordt binnen verschillende opleidingen. “Om die reden gaan we ons faculteitsbestuur ook vragen om daar uniforme richtlijnen voor op te stellen.”

Geen vaccinatieplicht
De drie docenten vinden dat de oproep van hun Twentse collega en columnist van het Enschedese universiteitsblad U-Today voor een vaccinatieplicht voor studenten te ver gaat. Al kunnen ze een eind meegaan in haar redenatie. Reitz: “Ik weet dat er collega’s zijn die het daar helemaal mee eens zijn. Studeren is volgens hen een keuze en daar hoort dan bij dat je gevaccineerd ben. Het zou alles een stuk gemakkelijker maken, maar ik denk dat we moeten accepteren dat dat het niet haalbaar is.”

Lazaroms: “Naar mijn idee is het een maatschappelijke plicht om je te vaccineren. Ik zou ook willen dat de universiteit dat uitdraagt, studenten moeten niet alleen aan zichzelf denken maar ook aan anderen. Maar we kunnen en mogen het niet opleggen aan individuele studenten.”

Ook Blab vindt dat je studenten niet kunt verplichten om zich te laten vaccineren: “Maar wat ik niet begrijp is dat universiteiten nu niet kunnen vragen om een van de 3 g’s: genezen, getest of geheel gevaccineerd. Waarom kiezen voor het minimum aan beperkingen?”

Meerderheid voelt zich veilig
De vraag is hoe representatief de drie docenten zijn die we hier opvoeren. Feit is dat na de eerste kritische geluiden in de landelijke media in augustus ook in andere universiteitsmedia docenten hun hart luchtten.

Aan de andere kant bleek dit voorjaar uit een onderzoek aan de Universiteit van Maastricht onder een kleine achtduizend medewerkers dat een grote meerderheid van de docenten die reageerden, vond dat ze in het nieuwe collegejaar weer veilig naar hun werk konden, een kwart gaf aan dat ze het daar niet of helemaal niet mee eens waren.

Een woordvoerder van het Lokaal Overleg van de UU, waarin de vertegenwoordigers van de verschillende vakbonden zijn vertegenwoordigd, laat bovendien weten dat er geen klachten van docenten zijn ontvangen.

Begrip voor aarzelingen
Hoe UU-docenten precies denken over de herstart van het onderwijs is niet bekend, zegt de woordvoerder van het UU-bestuur, Maarten Post. “Onze indruk is dat het overgrote deel van de docenten geen bezwaren heeft tegen onderwijs op locatie binnen de randvoorwaarden zoals die nu gelden.” Met randvoorwaarden doelt Post onder meer op het dragen van mondkapjes op de gangen en de maximale groepsgrootte van 75 studenten.

De universiteit heeft volgens hem begrip voor docenten die aarzelingen hebben. “We moeten goed monitoren hoe dat loopt.” Met docenten met gezondheidsproblemen of zorgtaken wordt volgens Post rekening gehouden. Zij kunnen in gesprek met hun onderwijsdirecteur over alternatieven. “Maar het uitgangspunt is: we geven onderwijs op locatie.”

Studenten vaak wel gevaccineerd
In de laatste UU-update probeert het universiteitsbestuur zorgen van docenten en studenten weg te nemen. Docenten die kritiek uitten verwijzen graag naar RIVM-cijfers waaruit blijkt dat een derde van de jongeren nog niet gevaccineerd is, maar studenten zouden gunstig afsteken bij hun leeftijdsgenoten. Uit een grote enquête onder Wageningse studenten blijkt dat bijna 90 procent van alle respondenten al volledig gevaccineerd is, zo schrijft het UU-bestuur.

Daarnaast geven ook eigen UU-experts als Patricia Bruining aan dat er een aanvaardbaar risico wordt genomen, nu veel studenten immuun zijn of gevaccineerd zijn.

Zoeken naar verstandig evenwicht
Docenten Blab, Lazaroms en Reitz benadrukken dat ze snappen dat studenten en ook andere docenten snakken naar fysiek onderwijs.

Volgens Blab moet beide zaken gebeuren: verdere verspreiding van corona voorkomen én een snelle terugkeer studenten naar de campus voor hun onderwijs. In de laatste UU-update ziet hij tot zijn vreugde een aanwijzing dat de UU de zorgen van docenten wel degelijk serieus neemt. “De kunst is nu om een verstandig evenwicht in vinden.”

Lazaroms: “Mijn collega’s en ik denken juist ook aan studenten; er is geen tegenstelling. Omdat we nu zo snel de collegezaal ingaan, kunnen er problemen ontstaan waardoor de situatie van onzekerheid waar ook studenten al zo lang zitten wordt verlengd. Als een docent straks in quarantaine gaat, moet het fysieke onderwijs weer online worden gegeven of valt het misschien wel helemaal uit.”

Reitz: “We willen allemaal graag, maar het voelt nog niet verantwoord.”