Docenten versus de Homo ignorans

Hebben de studenten van vandaag nu echt minder kennis en zoeken ze informatie alleen via Google? Harold van Rijen constateert dat die klaagzang over gebrekkige kennis al teruggaat tot de klassieke oudheid.
De Volkskrant besteedde er dit weekend weer aandacht aan: de onderwijskwaliteit in Nederland, of beter, het vermoedelijke gebrek hieraan. De kwaliteit van het onderwijs zou omhoog moeten. Interessant is dat gaandeweg het artikel blijkt, dat we het in Nederland behoorlijk goed doen. Dat was trouwens ook al de mening van Robbert Dijkgraaf in de Volkskrant van 12 mei 2012: ‘Die kritiek, dat het allemaal niks meer is, is demotiverend en ook gewoon niet waar. Kom maar eens een eindexamen scheikunde of natuurkunde doen’.
Ook als wij zelf masterstudenten voor een stage naar het buitenland sturen, zelfs als dit de VS zijn, toch het beloofde land op onderzoeksgebied, steken zij met kop en schouders boven hun peers en zelfs de promovendi ter plaatse uit.
Waarom hoor je dan toch, ook op de UU, vaak dat de studenten van nu niets meer weten? Een bekend geluid voor u of misschien wel uw eigen irritatie? Bedenk dan dat Quintilianus reeds in zijn Institutio Oratoria in het jaar 95 stelde: ‘Stel dat we een leerling hebben die, zoals zovelen, verdorven is van smaak en vol van zichzelf, staan wij hem dan toe zijn eigen makkelijke weg te gaan?’1. Ook Tacitus klaagt in 102 dat zijn leerlingen meer bezig zijn met gladiatoren, renpaarden en spelen dan met zijn onderwijs2.
Is er dus niets nieuws onder de ons welbekende zon en klagen wij docenten al eeuwen over de generatie studenten na ons alleen maar omdat wijzelf de docent zijn geworden en aan de andere kant van het curriculum staan?
Wellicht speelt er ook nog iets anders een rol, namelijk de enorme kennisvermeerdering van de afgelopen decennia. In de tijd van de renaissancehumanisten, eind 15de, begin 16de eeuw was het wetenschappelijke ideaal zo breed mogelijk ontwikkeld te zijn op alle gebieden: Homo universalis. Denk aan Leonardo da Vinci en Desiderius Erasmus.
De omvang van de kennis was toen blijkbaar dusdanig dat dit met enige inspanning, reizen en verstand in één brein te steken was. In zijn boek Right Where You Are Sitting Now: Further Tales of the Illuminati3 beschrijft de Amerikaanse polymathicus Robert Wilson het ‘Jumping Jezus Phenomenon’.
Het gaat over de ontwikkeling van kennis sinds de agrarische, industriële, Amerikaanse, Franse en vele andere revoluties, uitgedrukt in de kenniseenheid ‘jezus’: het kennisvolume van het jaar 1 van onze jaartelling.
In de renaissance, rond het jaar 1500 dus, was er een verdubbeling bereikt tot 2 jezus. Vier jezus werd bereikt na 250 jaar aan het begin van de industriële revolutie in 1750, 8 jezus 150 jaar verder in 1900, 16 jezus in 1950, 32 jezus in 1960, 64 in 1967, 128 in 1973, 256 in 1978, 512 in 1982. Deze trend zou leiden tot een verdubbeling per één jaar in 1991. Als we die lijn van jaarlijkse kennisverdubbeling doortrekken tot vandaag zouden we nu op 8,5 miljard jezus zitten.
Is er dus werkelijk de tendens naar de Homo ignorans die voor iedere kennisvraag zijn heil zoekt op Google, Facebook en Twitter? Ik denk dat het gaat om oude wijn in nieuwe zakken, getuige de opmerkingen van Quintilianus en Tacitus. Er is meer kennis dan toen wij als docenten zelf in de opleiding zaten. Daar moeten we rekening mee houden. Gezien de kennisexplosie van de afgelopen jaren en de enorm toegenomen informatiestromen is het gewoon niet haalbaar om studenten én breed én specifiek op te leiden. Er gaat immers maar 1 liter in een pak melk van 1 liter.
We zullen ons onderwijs en onze informatievoorziening moeten aanpassen aan de nieuwe informatiewereld van onze studenten. Als wij als docenten bang zijn dat dit zal leiden tot een onacceptabel laag kennisniveau, zorg dan dat de studenten op een hoger niveau worden getoetst. Wij bepalen als docenten zelf immers het niveau van de opleiding! Met een uitgelijnd systeem van summatieve, formatieve en diagnostische toetsing kunnen wij het leergedrag van studenten sturen naar het niveau dat wij verwachten. En dan niet meer mopperen…
1. Quintilianus, M.F. (95) Institutio Oratoria 2: An si quis ingenio corruptus ac tumidus, ut plerique sunt, incident, in hoc eum ire patiemur? aridum atque ieiunum non alemus et quasi vestiemus?
2. Tacitus, P.C. (102) Dialogus de oratoribus 28: Iam vero propria et peculiaria huius urbis vitia paene in utero matris concipi mihi videntur, histrionalis favor et gladiatorum equorumque studia: quibus occupatus et obsessus animus quantulum loci bonis artibus relinquit?  
3. Wilson, R.A. (1993) Right Where You Are Sitting Now: Further Tales of the Illuminati. RONIN Publishing Inc.