Kerstgedachte over de universiteit van de toekomst

De wereld verandert, de universiteiten moeten mee. Dat is de kerstgedachte van Jan Sinnige. Hij wil dat studenten zich leren te verwonderen en op zoek gaan naar antwoorden zonder deze volledig te vinden. Dan haalt de universiteit 2040.

Kerst staat voor de deur. De saaiste TL-verlichte kantoren krijgen semi-sfeervolle lampjes, de Utrechtse bomen op het Janskerkhof hangen vol met ballen en Nederland maakt zich op om zich te vergrijpen aan exorbitante etentjes met familie. De klassieke kerstgedachte, vrede op aarde, maakte plaats voor een vreetfestijn. Officieel gedenkt Kerst de geboorte van Christus, maar het verschoof naar een andere manier van denken geleid door commercie en AH-excellent.

Niet alleen de Kerst is onderhevig aan veranderende opvattingen. Ook de universiteit heeft daarmee te maken. In de klassieke oudheid was wat je nu universiteit zou kunnen noemen een privé-klasje van een filosoof of redenaar die er de hobby op nahield om kinderen van de rijken of aristocraten wat kennis aan de man te brengen. U ziet het voor zich: in toga gehulde bebaarde mannen die oreerden voor een handjevol studenten. Het was in een tijd dat de Kerstgedachte niet eens bestond, maar de gedachte over de universiteit is minstens zo sterk aan verandering onderhevig.

Tegenwoordig zijn de meeste universiteiten megalomane instellingen volgepakt met docenten, onderzoekers, ondersteuners en studenten. Lijn 12 naar de Uithof vertrekt elke twee minuten en is volgepakt met studenten die twee uur hoorcolleges Facebookend doorstaan. Daar komen de fietsers nog bij. Elke dag gaan er zoveel naar De Uithof, dat als een overijverige stadswacht daar met zijn bonnenboekje gaat controleren op door rood rijden er een rij ontstaat die tot voorbij de - o zo geliefde - Nobelstraat strekt. Het lijkt alsof de toegankelijkheid van het universitair onderwijs helemaal niet onder druk staat, maar dat de UU juist uit zijn voegen barst.

Vroeger was de universiteit klein, nu megalomaan. Nu wordt zij met overheidsgeld betaald, toen met privévermogen. Slechts een willekeurige greep uit de veranderingen die zich in pakweg 2000 jaar hebben voltrokken. Toentertijd leidde de universiteit louter en alleen denkers en filosofen op. Tegenwoordig zijn de grootste zorgen van veel studenten het perspectief op een baan. De wereld veranderde in 2000 jaar, zo ook de universiteiten.

Het is daarom dat de stelling van Bert van der Zwaan mijn mond open deed vallen. Zijn oplossing voor een toekomstgerichte universiteit presenteerde hij onder de titel ‘ Haalt de Universiteit 2040?’  Zijn oplossing: Grotere hogescholen en kleinere, selecte universiteiten. Hij stelt dat de huidige studenten te weinig onderzoekend profiel hebben dat voor academisch onderwijs noodzakelijk is. Bijzonder, een oplossing gericht op de toekomst, die zeer sterk lijkt op het verre verleden.

Toch lijkt Van der Zwaan een punt te hebben als je mensen spreekt die zojuist hun bachelor voltooid hebben. “Ik heb niet het gevoel dat ik veel heb geleerd”, is een vaak gehoorde zin. Zeker als het gaat om niet direct toepasbare studies, als Bestuurskunde en Algemene Sociale Wetenschappen. Problematisch: als je vier jaar je reet eraf hebt gewerkt, wil je toch wel een enigszins voldaan gevoel hebben. Heeft Van der Zwaan dan gelijk?

Nee, is mijn opvatting. De tijd dat de universiteit louter opleidde tot onderzoek is voorbij. Wellicht draaien een aantal Griekse Filosofen zich om in hun graf, maar so be it. De universiteit moet opleiden tot academici. Studenten leren dan geen direct toepasbare kennis, maar leren zich te verwonderen. Zich te verbazen en zich te verrijken door op basis van hun vragen, het antwoord te zoeken en nooit volledig te vinden. Dat laat zich niet leren door hoorcolleges of tentamens. Dat dient te worden gedoceerd en aangejaagd. Getriggerd, zo je wil. De docent is slechts een begeleider van het proces en stelt de juiste vragen. Hij oreert niet zoals vroeger, hij doceert.

De discussies over toekomstgerichte universiteiten mag niet versmallen door terug te vallen in het oude Griekse en te traditionele denken. De wereld verandert, de universiteiten moeten mee. Waar de Kerstgedachte wat meer terug naar de vroeger mag, mag de universiteit best wat meer naar de toekomst. Niet naar commercie, wel naar vernieuwing.