Onderwijs voor het Leven
Tijdens een gesprek bij mij thuis over opvoeden, sprak mijn moeder wijze woorden: “Je kinderen opvoeden kun je niet. Je moet het voorleven.” Wat je ook instrueert als ouder, er is geen enkele garantie dat je kinderen dit zullen navolgen. Overdracht van expliciete, directe instructie werkt niet. Wat blijft is ‘voorleven’, een indirecte manier van opvoeden waarvan je de resultaten niet kunt meten. Het is ongewis.
Dit geldt ook voor onderwijs. Het is een prachtig woord, voorleven. De onlosmakelijke verbinding van onderwijs met Leven is door grote onderwijsfilosofen John Dewey en Alfred North Whitehead steeds benadrukt. De laatste - Brits wiskundige, filosoof en vernieuwer van academisch onderwijs - schreef in The aims of education and other essays: “There is only one subject matter for education, and that is Life in all its manifestations.” (1929: 10).
Het Leven zoals het zich voordoet, de ervaringen van mensen en hun intuïties daarover, zijn het uitgangspunt van hun onderwijsfilosofie. Zij bekritiseerden vormen van wetenschap en onderwijs die het Leven niet als startpunt nemen en in plaats daarvan theoretische abstractie, reductie van de complexiteit, rigiditeit van de methode voorop stellen. Heeft het huidig onderwijs, van basisonderwijs tot hoger onderwijs, zich te veel van het Leven afgewend? Kille concepten zoals ‘toetsen’ en ‘leeropbrengsten’ zijn tot norm verheven. De methode is ‘evidence based’: wat werkt in het tot steriel laboratorium omgevormde leslokaal wordt geacht ook daarbuiten te werken.
Er is steeds minder Leven te vinden in het klaslokaal en de collegezaal. Terwijl juist het Leven in deze tijd schreeuwt om aandacht, zorg, studie en betrokkenheid. Daarom lopen scholieren de school uit en de straat op om het Leven te omarmen en te betogen voor het klimaat. De achterblijvende administrateurs hebben geen beter antwoord dan een stamelend ‘spijbelen’. Pink Floyd zong het al: ‘We don’t need no education. We don’t need no thought control’. Maar juist dan is onderwijs van belang. ‘Education is life itself’ stelde John Dewey. Het is van vitaal belang om de realiteit binnen te halen in het onderwijs en het te bestuderen, zonder het echte leven bij voorbaat al in te kaderen in vertrouwde theoretische termen.
Mijn collega’s en ik hebben gemerkt dat er genoeg studenten zijn die het risico willen nemen om in projecten van Community Engagement de veilige onderwijskaders te verlaten. Ons bewijs is dat ze zeggen en laten zien dat hun ervaringen in dit onderwijs hun leven en hun kijk op de toekomst heeft veranderd. Direct met mensen uit stadswijken werken aan problematieken die zij aan den lijve ervaren. Rauwe, ingewikkelde, directe levenservaring. Betekenisvol academisch onderwijs brengt deze levenservaring ter tafel, probeert het te duiden en wil bijdragen aan het aanpakken ervan.
Het is onderwijs dat vragen bespreekt waarop de antwoorden nog niet gegeven zijn, onderwijs dat problemen voorlegt die de oplossingen niet al in zich dragen. Onderwijs dat zich niet beroept op bewezen effectiviteit in termen van ‘leeropbrengsten’ maar onderwijs dat uitnodigt tot gezamenlijke studie van Levensvragen. Kritisch, empathisch en met verbeeldingskracht. Als docenten moeten we dat voorleven.